Berge Furre

Furre vart fødd 13. april 1937 i Sjernarøy (no i Stavanger kommune), men kom til Oslo tidleg i tenåra. Han døydde 11. januar 2016. Berge studerte teologi og tok utdanning som cand.philol. med historie, statsvitskap og kristendomskunnskap ved Universitetet i Oslo i 1968.

Furre hadde sin bakgrunn i mellomklassen – faren var ingeniør og mora sekretær. Samstundes voks han opp i trakter der motkulturane – målsak, norskdom, lekmannskristendom og bedehuskultur – stod sterkt. Frå Rogaland bar han med seg grunnhaldningar som prega han seinare i livet, og som styrktest då han kom til hovudstaden, etter at faren døydde då Furre var tenåring.

I Oslo søkte han mot kristelege krinsar og vart formann i Oslo Kristelege Gymnasistforbund i 1955. Samstundes hadde Furre frå tidleg av ein grunnleggjande radikalisme i seg, og han var politisk bråmogen. Han melde seg inn i AUF som 16-åring og vart formann i Sosialistisk Studentlag då han var 19.

Furre markerte tidleg motstand mot den militære opprustinga under den kalde krigen. Han deltok i skipinga av gruppa Unge pasifistar, var sekretær i Kristent Fredslag i 1955–1957, og han utførte verneplikta si som sivilarbeidar i åra 1958–1960. Då 45 stortingsrepresentantar signerte ein protest mot atomvåpen i 1958, var Furre ein av dei som stod bak. Året etter vart han suspendert frå Ap. Dermed bar det inn i det nye SF, der Furre vart den første partisekretæren.

Mot slutten av 1960-åra engasjerte Furre seg for ei fornying av målrørsla. Han var styremedlem i Noregs Mållag frå 1968 til 1970, redaktør i Syn og Segn i 1966–1971 og redaktør for debattboka Målreising 1967, der nynorsken og målrørsla si stilling vart analysert. Sluttkapitlet i boka vart ståande som eit arbeidsprogram for Noregs Mållag dei neste åra og innebar mellom anna ei avvising av tilnærmingslina til bokmål. Berge Furre hadde styreverv i Det Norske Teatret i 18 år. I perioden 1997-2004 var han styreleiar.

Etter nokre år i strid på andre frontar tok Furre opp att sitt politiske arbeid for fullt på det turbulente 1970-talet. Han engasjerte seg på nei-sida i EF-striden og kom inn på Stortinget i 1973. Der vart han leiar i landbrukskomiteen og ein av arkitektane bak jamstillingsvedtaket som skulle sikre norske bønder ei inntektsutvikling på linje med industriarbeidarar. I 1976 vart han formann i det nyskipa SV, men han rauk ut av Stortinget året etter då partiet oppnådde eit svært dårleg valresultat.

I 1979 risikerte Furre saman med Finn Gustavsen riksrett, etter at dei to hadde offentleggjort hemmelegstempla opplysningar om amerikanske militære peilestasjonar i Noreg. Saka vart lagd bort av Odelstinget, men berre med eit knapt fleirtal, 47 mot 44 stemmer. Som medlem av Lund-kommisjonen i 1994–96 medverka Furre sterkt til eit oppgjer med tidlegare hemmeleghald og politiske overvakingar.

Etter å ha fullført utdanninga si med hovudoppgåve i historie om mjølk, bønder og tingmenn i mellomkrigstida, tok Furre til å arbeide som historikar. Det mest lesne verket hans er truleg Norsk historie 1905–1940 og Norsk historie 1905–1990, som har kome i fleire utgåver og er mykje brukt som pensum på universitet og høgskular. Soga om Lars Oftedal (1990) er på same tid både ein biografi og eit djupdykk i norsk kulturhistorie. Den faglitterære forfattarskapen hans omfattar også debattbøker som Forsvar for fred (1983) og Nei til EU (1994).

På 1980-talet vende Furre seg mot kyrkja att, og han melde overgang frå historiefaget til teologien. Han har undervist i kyrkjehistorie, og i 1998 vart han ordinert til prest. Han har også hatt ei rekkje kyrkjelege verv, mellom anna som medlem av styret i Kirkens Bymisjon og av kommisjonen som skulle vurdere forholdet mellom kyrkje og stat i åra 1998–2000.

Furre markerte seg tidleg som ein dyktig retorikar. Alt som teologistudent i 1950-åra heldt han 1. mai-preike i kyrkja, og seinare har han stått på mang ein talarstol og preikestol både som politikar, foredragshaldar og teolog. Det var karakteristisk for Furre at han aldri improviserte i talane – han var skriftleg førebudd på kvar minste detalj, samstundes som han var munnleg i stilen.

Furre har fått ei rekkje prisar, mellom andre:

• Eilert Sundts Forskningspris 1972
• Fagbokprisen 1992
• Språkprisen 1993
• Norges Bondelags jubileumspris for godt bondevit 1996
• Fritt Ords pris 2003
• Storegutprisen 2003

• Berge Furre i Norsk biografisk leksikon
• Norges historie 1905-1939

• Digitaliserte publikasjoner av Furre hos Nasjonalbiblioteket

• Olaf Almenningen m.fl.: Målreising i 75 år. Noregs Mållag 1906–1981. Oslo 1981
• Gudleiv Forr: «Berge Furre», Norsk biografisk leksikon, bd. 3. Oslo 2001
• Berge Furre og Ottar Grepstad (red.): Sant og visst. Artiklar, foredrag og preiker. Oslo 1997