Kvam

Dei høgastliggjande partia i kommunen, i nord og nordvest, er danna ved at flak av eruptiva i den kaledonske foldekjeda (sjå den kaledonske orogenese) har vorte skuva fram mot sør og sørvest over eldre, skifrig og mindre motstandsdyktig berg. Skyvekanten dannar på den måten bratte stup ned mot det til dels sterkt omdanna skifrige berget som ligg blotta langs fjordsida. Høgast når Fuglafjellet (1334 meter over havet) i nordvest og Kaldanuten (1332 meter over havet) på grensa til Voss i nord. I nordaust når skyvedekka heilt fram til fjorden, og her finn ein høgare og brattare fjordsider enn elles i kommunen.

Av befolkninga til kommunen bur 66 prosent i dei fire tettstadene (innbyggartal 2021): Norheimsund (4503), Ålvik (Indre Ålvik; 442), Ploganes (404) og Oma (213 innbyggjarar), alle ved Hardangerfjorden. Det er forholdsvis tett busetjing òg nedst i Steinsdalen ved Norheimsund og rundt Strandebarmsbukta. Dei høyestliggende gardane i kommunen ligg på rundt 300 meter over havet.

Folketalet i Kvam viste vekst frå andre verdskrigen og fram til byrjinga av 1960-talet då kommunen hadde rundt 9000 innbyggjarar (med noverande grenser). Deretter vart folkemengda redusert til rundt 8500 innbyggjarar over ein periode på vel 40 år. I tiårsperioden 2012–2022 hadde Kvam ein heilt minimal nedgang i folketalet. Til samanlikning hadde Hardanger (med Voss) og Vestland fylke ein gjennomsnittleg årleg vekst i folketalet på høvesvis 0,9 og 0,7 prosent (etter dagens grenser) i same periode.

Blant kommunane i Hardanger og Voss har (etter inndelingsendringane 2020) berre Voss eit større samla jordbruksareal enn Kvam. Jordbruket i Kvam er variert, med hovudvekt på husdyrhald og hagebruk. Viktigast i husdyrhaldet er mjølkeproduksjon og sauehald, med gode sauebeite i fjellet. Kvam er ei viktig fruktbygd (eple, pærer, plommer), og det blir òg dyrka ein del grønsaker, likeins bringebær og jordbær. Frukthagane ligg i hovudsak langs fjorden. I alt ni prosent av arbeidsplassane i Kvam er i primærnæringane (2019).

Industrien er viktig og utgjer 14 prosent av arbeidsplassane i Kvam (2019). Til samanlikning utgjer denne delen 12 prosent i Vestland fylke samla sett. Industrien i Kvam er variert, men har likevel klare tyngdepunkt i primær jern- og metallindustri (ferrolegeringsverket Bjølvefossen ASA i Indre Ålvik) og verkstadsindustri (mellom anna skipsverftet Fjellstrand AS i tettstaden Oma). Desse to bransjane har høvesvis 39 og 23 prosent av sysselsetjinga i industrien i kommunen (2019). Elles har kommunen mykje næringsmiddelindustri, mellom anna eit større meieri i Øystese (Tine meieri) og trevare- og møbelindustri, også denne for ein stor del i Øystese. Desse to bransjane hadde 2019 høvesvis 14 og 11 prosent av dei sysselsette i industrien.

Store nedbørmengder og mange elvar og vatn i høgfjellsområda har saman med bratt fall mot fjorden gitt Kvam store vasskraftressursar. Ein vesentleg del av dette er utbygd i kraftverk utanfor kommunen (øvre del av Bergsdals- og Samnangervassdragene lengst nordvest og vest i kommunen). Vassdraga aust for Fyksesund er regulert og samla i det oppdemde Bjølsegrøvvatnet (879–850 moh.). Dette dannar magasin for Bjølvo kraftverk i Indre Ålvik, det klart største vasskraftverket i kommunen, med ein maskininstallasjon på 99 MW og ein årleg middelproduksjon på 428 GWh. Verket har ei fallhøgd på 870 meter. Dette forsyner hjørnesteinsbedrifta i Indre Ålvik med kraft. Kvam har i alt ti kraftverk med ein samla maskininstallasjon på 117 MW og ein årleg middelproduksjon på 506 GWh (2019).

Den omfattande turisttrafikken har ført til etablering av mange hotell, pensjonat og turisthytter i kommunen, både ved fjorden (særleg Norheimsund og Øystese) og i fjellet (særleg Kvamskogen).

Av dei busette arbeidstakarane i Kvam har 22 prosent arbeid utanfor kommunen, åtte prosent i Bergen, tre prosent både i Stavangerområdet og i dei øvrige kommunane i Hardanger, og til saman to prosent i Sunnhordland-kommunane/Samnanger/Bjørnafjorden/Austevoll (2021).

Hovudvegen gjennom Kvam er fylkesveg 49 som fører frå Norheimsund vestover gjennom Steinsdalen med Tokagjelet, der han stadvis er sprengd inn i fjellet, og over Kvamskogen til Trengereid der han møter E16 til Bergen.

Frå Norheimsund fører fylkesveg 49 sørover, seinare sørvestover langs fjorden via Mundheim til Kvinnherad (bilferje Gjermundshamn–Årsnes) og Tysnes (over Lukksund bru). I Tørvikbygd, rundt 13 kilometer sør for Norheimsund, er det ferjesamband over til Jondal på Folgefonnhalvøya. Herfrå går det veg til Odda via Jondalstunnelen og Folgefonntunnelen. Frå Mundheim fører fylkesveg 48 nordover aust for Samnangerfjorden til Frøland på fylkesveg 49.

Austover frå Norheimsund fører fylkesveg 79 langs fjorden til Eide tettstad i Granvin på riksveg 13. Rett nord for tettstaden fører Vallaviktunnelen (riksveg 13) til Hardangerbrua og riksveg 7 vidare austover over Hardangervidda.

Det er fylkeskommunal vidaregåande skule i Norheimsund. Det blir dessutan drive ein privat kristen vidaregåande skule på Framnes i Vikøy, tre kilometer sør for Norheimsund.

Kvam høyrer til Vest politidistrikt, Hordaland tingrett og Gulating lagmannsrett.

Kommunen er med i regionrådet Hardangerrådet saman med Eidfjord, Ullensvang og Ulvik.

Kvam kommune svarer til dei fire sokna Strandebarm, Vikøy, Øystese og Ålvik i Hardanger og Voss prosti (Bjørgvin bispedømme) i Den norske kirke.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Kvam til Hardanger og Voss fogderi i Søndre Bergenhus amt.

Hardanger og Voss museum har fire avdelingar i kommunen. Hardanger Fartøyvernsenter er eitt av tre nasjonale fartøyvernsenter, med museum og med restaurering av eldre trebåtar og fartøy. I Øystese ligg Kvam Bygdemuseum, med bygg frå 1600-talet til rundt 1900. Ingebrigt Vik-museet har dei fleste av arbeida til bilethoggaren Ingebrigt Vik, og Kabuso er eit kunstmuseum med skiftande utstillingar.

Ved Vangdal er det helleristningar frå både bronsealderen og steinalderen. Steinsdalsfossen, 2 kilometer frå Norheimsund, har eit fossefall på 50 meter som ein kan gå bak. På Vikøy, tre kilometer sør for Norheimsund, er den freda Kvam prestegard. Her står framleis røykstova der Adolph Tidemand fekk inspirasjon til måleriet Haugianerne. Ved sjøen står 11 naust, dei eldste truleg frå 1700-talet.

Strandebarm og Vikøy kyrkjer er begge langkyrkjer bygd i tre, høvesvis i 1876 og 1838. Sistnemnde kyrkje er teikna av arkitekt Hans Ditlev Franciscus Linstow, kjent som arkitekten bak Slottet. Årleg musikkfestival (juni) i Norheimsund til ære for komponisten Geirr Tveitt, som var herfrå, likeins årleg trebåtfestival med utgangspunkt i båtbyggingstradisjonane til staden.

Hordaland Folkeblad kom med det første nummeret i 1873, og er lokalavis for Kvam og Jondal. Avisa har hovudkontor i Norheimsund, kjem ut to gonger kvar veke og har vore redigert på nynorsk sidan 1914.

Kommunevåpenet (godkjent i 1981) har eit innsvinga stolpe i sølv mot ein blå bakgrunn. Dette illustrerer delvis kommunenamnet, delvis Fyksesund.

Namnet kjem av norrønt hvammr, 'liten dal mellom bratte fjell', siktar truleg til Steinsdalen under Tokagjelet innanfor Norheimsund, der dalen endar i ein slik 'kvam'. I det tidlegare namnet, Vigøer (Vikør, Vikøy), siktar førsteleddet til ei lita vik ved prestegarden. Øy er her brukt i tydinga 'lågt lende ved vatn'.

• Vestland
• Hardanger
• Noregs geografi

• Kvam kommune sine nettsider
• Visit Kvam

• Kolle, Nils: Bygdebok for Kvam herad, b. 2: Liv og lagnad på 1800-talet, 1999
• Ljones, Torleiv, Brita Kopren & Arne Valland: Kvam ved tusenårsskiftet, 2002
• Markhus, Knut & Sjur Tarjei Fykse: Attersyn : historisk biletbok frå Kvam, 1997-, 2 b.
• Olafsen, O.: Kvam i fortid og nutid, 1921
• Ættarbok for Kvam, 1957-73, 4 b.