Vaksdal

Berggrunnen i nordvest består hovudsakleg av gneis av grunnfjellsopphav, men med ein struktur som hovudsakleg stammar frå den kaledonske fjellkjedefoldningen. Øvst i Eksingedalen i nordaust og i søraust vart det i kaledonsk tid skuva harde bergartar av ulik samansetning over grunnfjellet. I kantane langs desse skyvedekka finst det omdanna kambrosiluriske sediment som smale striper fleire stader. Høgaste punkt finn ein i områda med skyvedekke øvst i Eksingedalen, der Skjervasshovden når 1264 meter over havet. Fjelltraktene lengst nord inngår i Stølsheimen landskapsvernområde.

Lengst i sørvest, mellom Trengereid og Bogadalen, strekk Vaksdal seg så vidt inn i Bergensfeltet. Her består berggrunnen hovudsakleg av fyllitt/glimmerskifer og anortositt.

Kommunen fell geografisk sett i tre naturlege område, som er kystområda på begge sider av Veafjorden og Sørfjorden i vest, Eksingedalen i nordaust, samt Dale og Bergsdalen i søraust. Dalføret austover frå Bolstadfjorden ligg i Voss kommune.

Busetjinga er særleg konsentrert til tettstadene Vaksdal og Stanghelle ved Sørfjorden (høvesvis 964 og 765 innbyggjarar i 2021) og administrasjonssenteret Dale (1139 innbyggjarar i 2021). I alt budde 73 prosent av Vaksdal si befolkning i dei tre tettstadene i 2020. Elles ein del busetjing langs Veafjorden nord for Bolstadfjorden, i Eksingedalen og stadvis i Bergsdalen.

Frå 1960-åra fekk Vaksdal tilbakegang i folkemengda. Frå 1990-talet vart nedgangen mindre, og i tiårsperioden 2004–2014 var den redusert til gjennomsnittleg 0,1 prosent årleg mot ein vekst på 1,3 prosent i det tidlegare fylket Hordaland.

Vaksdal er ein typisk industrikommune. I 2019 utgjorde industrien 20 prosent av dei lokale arbeidsplassane, eller 32 prosent viss ein reknar med byggje- og anleggsverksemd og kraft- og vassforsyning. Dette gjer industrien, nest etter offentleg administrasjon og tenesteyting (39 prosent) til den viktigaste næringa til kommunen målt etter sysselsetjinga. Til samanlikning hadde primærnæringane 2 prosent av arbeidsplassane i 2019.

Tradisjonelt dominerer næringsmiddelindustri, med 35 prosent av dei sysselsette i industrien i 2019, og tekstilindustri, med 33 prosent av dei sysselsette i industrien. Innanfor begge desse bransjane har kommunen ei dominerande bedrift, høvesvis Norgesmøllene i Vaksdal tettstad og Dale AS i Dale tettstad. Begge er blant dei største i sitt slag i Noreg og hadde til saman 68 prosent av industrisysselsetjinga i kommunen. Elles finst noko småindustri.

Vaksdal er ein stor kraftkommune, med ein gjennomsnittleg årsproduksjon på 1390 gigawattimar (GWh) per 2016. Det er 14 kraftverk i kommunen. Bergsdalen har store vasskraftressursar utbygd av Bergenshalvøens kommunale Kraftselskap i fire kraftstasjonar kor dei tre nedste ligg i Vaksdal: Dale, Fosse og Kaldestad. Desse er utbygd med til saman 199 MW. Myster kraftverk i Eksingedalselva er utbygd med 107 MW. Dessutan er delar av Eksingedalsvassdraget overført til Evanger kraftverk i Voss. Elles i kommunen er det utbygd fleire mindre kraftverk.

Av dei busette yrkestakarane i Vaksdal hadde 48 prosent arbeid utanfor kommunen i 2020, 29 prosent i Bergen, 6 prosent i Voss og 4 prosent i resten av nordhordlandskommunene.

Gjennom Vaksdal går Bergensbanen med ei rekkje tunnelar, mellom anna Trollkona og Hananipa med lengd på høvesvis 8 og 6,1 kilometer. Alle dei tre tettstadene i kommunen har stasjonar med stopp på lokaltogsambandet Voss-Bergen, Dale òg for regionstoga mellom Oslo og Bergen.

Europaveg 16 går stort sett langs jernbanen frå Trengereid gjennom dei tre tettstadene og langs Bolstadfjorden til Voss. Frå E16 i Dale går fylkesveg 314 opp Bergsdalen til Hamlagrø og Bulken i Voss. Frå Dalseid like nord for Dale går fylkesveg 344 til Eksingedalen og Modalen. Ved Høvik i Eksingedalen fører fylkesvegen vidare opp Eksingedalen, og frå Nesheim går fylkesveg 313 over fjellet til Evanger i Voss.

Bergsdalen har fint turterreng med mange hyttegrender, mellom anna på Hamlagrø.

Dale har fylkeskommunal vidaregåande skule.

Vaksdal høyrer til Vest politidistrikt, Hordaland tingrett og Gulating lagmannsrett.

Vaksdal er del av Osterfjorden næringsregion saman med Modalen og Osterøy.

Vaksdal kommune svarer til dei seks soknene Bergsdalen, Dale, Eksingedalen, Nesheim, Stamnes og Vaksdal i Hardanger og Voss prosti (Bjørgvin bispedømme) i Den norske kyrkja.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Vaksdal til Nordhordland fogderi i Søndre Bergenhus amt.

I Skipshelleren budde det menneske for over 7000 år sidan, og der er gjort store mengder funn som viser korleis folk levde der. Skipshelleren er dermed ein av dei best kjende steinalderbustadene i landet. På Stamnes ligg eit skulemuseum. Dei nordlegaste delane av kommunen er ein del av Stølsheimen landskapsvernområde, og Eksingedalen er eit godt utgangspunkt for fotturar i Stølsheimen.

Den største avisa i kommunen er Hordaland, som dekkjer Voss, Granvin, Ulvik, Vaksdal og Modalen. Avisa har hovudkontor på Voss og er redigert på nynorsk.

Kommunevåpenet, som vart godkjent i 1990, har tre opprette svarte skytlar mot ein gullfarga bakgrunn. Dette symboliserer dei lange tradisjonane til kommunen innan tekstilindustri.

Det norrøne namnet på Vaksdal var mest truleg Vágsdalr, der førsteleddet er genitiv eintal av våg, ‘bukt’.

• Vestland
• Osterøy – øy i Osterøy
• Hordaland – tidlegare fylke
• Noregs geografi
• Geologi og landformer i Noreg
• Vaksdal – tettsted

• Vaksdal kommune sine nettsider

• Skre, Brita & Ivar Skre, red.: Vaksdal bygdebok : gards- og ættesoge, 1965-87, 4 b.