Vindafjord

Berggrunnen i kommunen er prega av den kaledonske fjellkjedefaldinga (sjå den kaledonske orogenese), særleg i sentrale og austlege delar. I vest dominerer granitt og gneisar av opphavleg prekambrisk alder. Også rundt Ølsfjorden og på eidet mellom Ølen og Sandeid finn ein gneis av denne alderen. I eit nord-sørgåande belte frå Innbjoa til Yrkjefjorden finst overskyvd fyllitt og glimmerskifer av kambrosilurisk alder. Store område med slike avsetningar finn ein òg aust for Sandeidfjorden.

Dei høgaste områda til kommunen finst heilt i aust, der harde, sterkt omdanna bergartar ligg over fyllitten. Her når Bjørndalsnuten 1016 meter over havet på grensa til Etne. Det er avsett betydelege lausmassar (sand og grus) i dei lågareliggjande områda i kommunen, særleg på eidet mellom Sandeid og Ølen.

Kaldaste månad er februar med normal på 1,0 °C, og varmaste månad er juli med normal på 15,1 °C. Mest nedbør er det i november med normal på 288,6 millimeter og minst er det i mai med normal på 109,2 millimeter. Målingane er gjorde ved Vindafjord målestasjon i Vats.

Det er jamn busetjing langs fjordsidene der det ikkje er for bratt, med tyngdepunkt i tettstadene Sandeid og Vikedal ved Sandeidfjorden, Skjold inst i Skjoldafjorden og i administrasjonssenteret Ølensjøen og dessutan Ølensvåg, begge ved Ølsfjorden. Av befolkninga i Vindfjord bur 58 prosent i det tidlegare Vindafjord og 42 prosent i det tidlegare Ølen (2017).

Tettstadsbefolkninga i Vindafjord utgjer 43 prosent av samla befolkning (2019). Tilsvarande del er 88 prosent i Rogaland samla sett.

Folketalet i Vindafjord etter dei noverande grensene viste ein viss auke frå 1960-åra til 1980-åra, for deretter å liggje nokolunde stabilt til tusenårsskiftet. Sidan har det vore jamn vekst, og i tiårsperioden 2010–2020 auka Vindafjord si folkemengd med gjennomsnittleg 0,1 prosent årleg mot 1,2 prosent for Rogaland samla sett.

Jordbruket er av stor betydning i Vindafjord, og primærnæringane omfattar tolv prosent av arbeidsplassane til kommunen (2019). Etter kommuneendringane i 2020 har berre fire kommunar i Rogaland eit større samla jordbruksareal enn Vindafjord, alle på Jæren. I Vindafjord blir det drive eit intensivt husdyrhald. Viktigast er storfe- og sauehaldet, men det blir òg drive ein del med svin og høns. Det blir drive noko hagebruk, særleg i sørlege del av kommunen.

Det er mykje avvirking av skog i Vindafjord (25 500 kubikkmeter i 2019), og kommunen hadde saman med Lund størst avverking blant kommunane i Rogaland dette året. Det blir elles fiska noko laks i Vikadalselva og Rødneelva i Sandeid.

Industrien omfattar 19 prosent av arbeidsplassane til kommunen, 32 prosent inkluderte byggje- og anleggsverksemd og kraft- og vassforsyning/renovasjon (2019). Industrien blir dominert av verkstadsindustri (44 prosent av industriens sysselsette 2019), særleg maskinindustri og bygging av skip og boreplattformer. Det meste av verkstadsindustrien ligg i tidlegare Ølen kommune, mellom anna utrusting og reparasjon av oljeplattformer i Ølensvåg og Vikebygd. Det er elles ei større elektronikkbedrift i Nedre Vats (Arrow Norway AS).

Ein annan betydeleg industribransje i Vindafjord er næringsmiddelindustrien med 31 prosent av industrisysselsetjinga i kommunen (2019), mellom anna det største privateigde slakteriet i landet, Fatland AS med både hovudkontor og slakteri i Ølen, likeins slakteriet Nortura Sandeid. Elles har industribransjen gummi-, plast- og mineralsk industri 18 prosent av dei sysselsette innan industri i Vindafjord (2019), først og fremst verksemder som nyttar sand- og grusførekomstane i kommunen, mellom anna Ølen Betong med verksemd både i Ølen og i Sandeid.

Vindafjord er beskjeden som kraftkommune sjølv om det er 18 vasskraftverk i kommunen (2019). Desse har ein samla maskininstallasjon på 27 MW og ein gjennomsnitleg årsproduksjon på 98 gigawattimar (GWh) per 2016. Største enkeltverk er Rødne i Rødneelva i Sandeid med ein gjennomsnitleg årsproduksjon på 36 GWh. Største fallhøgd er 422 meter i Vågaåna kraftverk.

Av dei busette yrkestakarane i Vindafjord har 29 prosent arbeid utanfor kommunen, 14 prosent i Haugesund, Karmøy og Tysvær, i alt fire prosent i sunnhordlandskommunane Etne, Sveio, Stord, Fitjar og Bømlo) og i alt vel tre prosent i kommunane på Jæren, inkludert Stavanger (2019).

E134 (Haugesund Lufthavn, Karmøy–Haugesund–Haukeli–Drammen) går gjennom tettstadene Skjold, Ølensvåg og Ølensjøen. Frå denne tek fylkesveg 46 av frå Knapphus i Vats og går gjennom tettstadene Sandeid og Vikedal til Sauda og Suldal. Fylkesveg 514 knyter fylkesveg 46 i Sandeid til E134 i Ølensjøen. Frå Ølensvåg på E134 fører fylkesveg 543 langs fjorden nordover til Utbjoa som har ferje til Stord og fleire av øyane i Kvinnherad. Frå Utbjoa går fylkesvegen langs Ålfjorden tilbake til E134 i Isvik i Skjold.

Ølen har dagleg hurtigbåtsamband nordover til Sunnhordland og Bergen. Sandeid og Vikedal har i helgane hurtigbåt sørover til Stavanger.

Det er fylkeskommunal vidaregåande skule med linjer for studiespesialisering og ulike yrkesfag i Ølen (Ølensvåg).

Vindafjord høyrer til Sør-Vest politidistrikt, Haugaland og Sunnhordland tingrett og Gulating lagmannsrett.

Vindafjord er del av Haugaland næringsregion saman med Bokn, Haugesund, Karmøy, Tysvær og Utsira.

Vindafjord kommune svarer til dei åtte soknene Bjoa, Imsland, Sandeid, Skjold, Vats, Vikebygd, Vikedal og Ølen i Haugaland prosti (Stavanger bispedømme) i Den norske kirke.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Vindafjord til Ryfylke fogderi i Stavanger amt.

På Utbjoa finst eit stort fornminnemiljø, med helleristningar, gravrøyser og skålgroper. Også på Eide er det eit stort felt med gravhaugar. Det er bygdeborg på Steinslandsåto sør for Utbjoa. Nerheimstunet er eit gardstun med bygningar frå rundt 1850 og er ei avdeling av Sunnhordland folkemuseum. Det er òg bygdemuseum i Vikedal og gardsmuseum i Sandeid (Stuhaug). Fotturnettet i Etnefjellene startar frå E134 mellom Ølen og Etne, og dessutan frå Helgeland i Sandeid, der det òg er alpinanlegg.

I Vikedal blir det årleg arrangert ein Roots Music Festival og ein Sommarfestival. I Sandeid blir det årleg halde Kystkulturdagane, medan Ølen har sin Kjøttfestival.

Grannar er lokalavis for Etne og Vindafjord og kom med det første nummeret i 1973. Avisa har hovudkontor i Etne, kjem ut to gonger kvar veke og er redigert på nynorsk.

Kommunevåpenet (godkjent i 2006) er åttedelt av sølv og raudt med virvelsnitt. Motivet med virvelsnitt er henta frå kommunevåpenet til tidlegare Ølen kommune, medan fargane sølv og raudt er frå kommunevåpenet i den tidlegare Vindafjord kommune. Virvelsnittet symboliserer den sentrale plasseringa til kommunen, der fleire ferdselsårer møtest, både på land og sjø. Virvelsnittet symboliserer òg vitalitet, jamfør mottoet til kommunen, Vital og sentral.

Namnet er etter Vindafjorden, norrønt Vindæiði, eit eldre namn på Ropeid ved botnen av fjorden, på eidet mellom Vindafjorden og Sandsfjorden. Det opphavlege namnet på fjorden kan ha vore Vindi, av norrønt vinda, 'vinde, vri, svinge', om den skarpe vinkelen fjorden dannar midtvegs.

Valet av Vindafjord som namn på den nye storkommunen må sjåast i lys av at Ølen (Ølensjøen) samtidig vart valt som administrasjonssenter.

• Rogaland
• Noregs geografi

• Vindafjord kommune sine nettsider
• Statistisk sentralbyrå: Kommunefakta Vindafjord

• Dybdal-Holthe, Nils: Soga om Vats : gard og ætt i gamle Vats herad, 1984.
• Østrem, Nils Olav: Skjold : gard og ætt, 1999, to bind.