Dovre

Heile kommunen ligg over 440 meter over havet. Dei største høgdene er Dovrefjell (Snøhetta, 2286 meter over havet) i nord og Rondane (Rondslottet, 2178 meter over havet) i søraust (på grensa til Folldal). I begge desse høgfjellsområda er berggrunnen av hard kvartsitt frå overgangen mellom jordas urtid og kambrisk tid (sparagmitt). Mellom fjellpartia er landskapet flatare med høgfjellsvidder og myrar om lag 1000 meter over havet. Berggrunnen her består helst av mjukare bergartar (fyllitt) frå den kaledonske foldesona, som gir fruktbar jord og godt grunnlag for seterdrift. Dyrkingsjorda i hovuddalføret består mest av leirblanda aur i terrassar, truleg avsett i ein bredemd sjø ved slutten av siste istid.

Mot nord og aust ligg store fjellvidder med mellom anna den nordvestre delen av Rondane og sørlege delen av Dovrefjell. Fokstumyra, nordaust for Dombås, er kjent for det rike fuglelivet sitt, og vart totalfreda alt i 1923. Fredinga var den første i sitt slag i Noreg. Dei tre nasjonalparkane Dovrefjell-Sunndalsfjella, Rondane og Dovre omfattar område i Dovre kommune.

På Dovrefjell går vass-skiljet mellom Gudbrandsdalen, Østerdalen og Drivdalen. Fokstumyrene og Vålåsjøen har avløp austover mot Folldalen, mens områda nord for Hjerkinn har avløp nordover mot Driva.

Det meste av busetnaden er på austsida av Lågens dalføre mellom 450 og 650 meter over havet. Vel helvta av innbyggjarane i kommunen bur i tettstaden Dombås og i administrasjonssenteret Dovre. Dombås er veg- og jernbaneknutepunktet, og derfor òg sentrum for turisme og handel. Folketalet i kommunen er i tilbakegang, og i tiårsperioden 2009-2019 gjekk folketalet ned med 8,8 prosent. Det er den største nedgangen i folketal blant kommunane i Gudbrandsdalen i denne tidbolken.

Tradisjonelt har Dovre vore ein rein landbrukskommune, men i dag utgjer varehandel, samferdsel og reiseliv ein stadig større del av næringslivet. Jord- og skogbruk er framleis viktig, og sysselset 9 prosent av dei yrkesaktive. Ein del av industrien i kommunen er knytt til naturgrunnlaget, med steinindustri og ysteri på Dovre og trevareindustri på Dombås. Telenorhar reparasjonsverkstad på Dombås.

Dovre har lite vasskraftproduksjon. Dei to vasskraftverka i kommunen produserer til saman 9,11 gigawattimer i året (gjennomsnitt 1993-2020). Det største kraftverket er Ryddøla (i drift fra 2013), som står for nesten heile vasskraftproduksjonen. Lhi Solarwind Hydro Ryddøla 2643 er hovudeigar av begge kraftverka.

Den storslåtte naturen i kommunen gjer reiseliv og turisme til den næringsgreina som veks sterkast, og har ført til fleire etableringar i kommunen. Dovrefjell aktivitetssenter har mange friluftslivsarrangement, og det er òg alpinanlegg og to større hotell på Dombås og fjellstover på Dovrefjell. Langs E6 ligg fleire campingplassar.

Veg- og jernbaneknutepunktet Dombås knyter Austlandet til Vestlandet og Trøndelag. På Dombås går Dovrebanen nordaustover til Trondheim, medan Raumabanen går vestover til Åndalsnes. E6 går over Dombås til Trondheim parallelt med jernbanen. E136 følgjer jernbanen til Åndalsnes og går derfrå vidare til Ålesund. Norsk Luftambulanse har base på Dombås.

Nord-Gudbrandsdal vidaregåande skule har avdeling på Dombås. Heimevernet har skule på Dombås.

Dovre høyrer til Innlandet politidistrikt, Vestre Innlandet tingrett og Eidsivating lagmannsrett.

Kommunen er med i regionrådet Nord-Gudbrandsdal regionråd saman med Lesja, Lom, Sel, Skjåk og Vågå.

Dovre kommune svarar til dei to sokna Dombås og Dovre i Nord-Gudbrandsdal prosti (Hamar bispedømme) i Den norske kirke.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Dovre til Nordre Gudbrandsdalen fogderi i Kristians amt.

Dovre er rik på kulturminne. Storgarden Tofte vart i gamle dokument kalla kongsgard, og var i lange tider siste skysskifte før ein tok over Dovrefjell. Frå Olav den heilage si tid har omtrent alle norske kongar vore gjester på Tofte.

I Dovre kommune ligg delar av tre nasjonalparkar, mellom anna Rondane, som i 1962 vart den første nasjonalparken i Noreg. Meir enn 70 prosent av arealet i kommunen er verna. Dombås Nasjonalparksenter har utstillingar og arrangement knytte til desse parkane, og både i Rondane og på Dovrefjell finst det mykje brukte fotturruter. Over Dovrefjell, langs E6 og Dovrebanen, kan ein gå den gamle kongevegen mellom Trondheim og Oslo. På Hjerkinn ligg Norsk Villreinsenter Nord. På Dovrefjell lever dei einaste ville moskusane i Noreg.

I aprildagane i 1940, under andre verdskrigen, stod det harde kampar i Dovre mellom tyske og norske/britiske styrkar. 14. april vart 180 tyske fallskjermsoldatar sleppte mellom Dovre og Dombås for å avskjere retrettvegen mot kysten for kongen og regjeringsmedlemmer som oppheldt seg i Gudbrandsdalen. Fem dagar seinare kapitulerte den tyske stillinga, etter åtak av norske styrkar sørfrå og nordfrå. Under den generelle tilbaketrekkinga frå Sør-Noreg hadde general Otto Ruge hovudkvarteret sitt på Brennhaug 26.–28. april 1940.

Den gamle kongevegen over Dovre er bevart mellom Tofte og Fokstua og mellom Hjerkinn og Kongsvoll. Dovre kyrkje er ei tømmerkyrkje frå 1736 som vart kledd utvendig med skifer i 1830-åra. På Hjerkinn ligg Eysteinkirken, som vart reist i 1969 til minne om kong Eystein Magnusson. På Hjerkinn ligg òg Norsk villreinsenter. Hjerleid skule og handverkssenter er ein friskule som gir utdanning i tradisjonelle handverksfag.

Kommunevåpenet har ein svart moskus mot sølv bakgrunn og viser til at kommunen har ein fast, vill moskusstamme.

Namnet Dovre kjem truleg av norrønt Dofrar, opphavleg gards- og bygdenamn med usikker tolking. Kanskje er dette ei avleiing av davra, 'spakne, løye', slik at Dofrar kan tyde 'ein stad med ly for uvêr'. Det kan òg vere avleiing av indoeuropeisk dhubh, her med tydinga 'djup'. Namnet Dovre skal då tyde 'dal, kløft'.

• Innlandet
• Noregs geografi

• Dovre kommune sine nettsider
• SSB Kommunefakta
• Geologiske kart – NGU

• Kaas, Gunnar & Arnfinn Engen: Bygdabok for Dovre: gardar, hus og folk, b. 1: Frå Hjerkinn til Hjelle, 2003
• Kleiven, Ivar: Gamal bondekultur i Gudbrandsdalen: Lesja og Dovre, 1923. Les boka på nb.no