Hemsedal

Landskapet er sterkt prega av dei kaledonske skyvedekka. Desse er harde og motstandsdyktige og utgjer berggrunnen i fjellet over cirka 1000–1100 meter over havet. Høgast når Høgeloft på Jukleegga (1920 meter over havet) på grensa til Lærdal. Vest for hovuddalføret når Raudbergnuten på Raudebergskarvet 1819 meter over havet.

Under skyvedekka ligg eldre bergartar, dels sparagmitt, dels omdanna kambrosiluriske skifrar (fyllitt og glimmerskifer). Desse er mindre motstandsdyktige mot erosjon. Sidan dei harde skyvedekka er skyvd slik at dei har vorte liggjande over dei lausare avsetningane, dannar dei fleire stader høge, bratte skrentar. Mest markert er dette i aust- og sørveggen av Skogshorn. Skoghorn (1728 meter over havet) ragar 700–800 meter over vidda i aust og sør. I dalbotnen i hovuddalføret er det sparagmitt i Tuv-området, fyllitt i området rundt Hemsedal tettstad (Trøim) og grunnfjell nedanfor Torset.

Hovuddalføret deler seg ved Tuv i Mørkedalen med Mørkedøla i vest og Grøndalen med Grøndøla i aust. Mørkedalen leiar opp til fjellovergangen på riksveg 52 mot Lærdal ved Eldrevatnet (1137 meter over havet).

Kaldaste månad er januar med normal på –7,3 °C, og varmaste månad er august med normal på 13,4 °C. Målingane er gjorde ved Hemsedal II målestasjon.

Busetjinga er i stor grad konsentrert til hovuddalføret ved tettstaden og administrasjonssenteret Hemsedal tettstad (Trøim) og den andre tettstaden i kommunen, Svøo, nokre kilometer nedanfor administrasjonssenteret. I alt budde 57 prosent av befolkninga til kommunen i tettstader i 2019.

Det er fast busetjing i Mørkedalen til noko ovanfor Tuv, og dessutan på Bjøberg ved riksveg 52 vel 1000 meter over havet. I Grøndalen når den faste busetjinga rundt ti kilometer ovanfor Tuv. Heilt i aust ligg grenda Lykkja 830–900 meter over havet i lia over Tisleifjorden og Storevatnet, sjøar som har utløp ved Tisleia til Valdres.

Sterk utbygging av reiselivet har gitt Hemsedal ein til dels sterk befolkningsvekst sidan 1970-åra. I tiårsperioden 2010–2020 auka folketalet med gjennomsnittleg 1,8 prosent årleg mot 0,2 prosent i dei seks hallingdalskommunene samla og 1,5 prosent i heile Viken fylke i same periode.

Etter offentleg administrasjon og tenesteyting er varehandel/overnattings- og serveringsverksemd, målt etter sysselsetjing, den viktigaste næringa i Hemsedal, med 22 prosent av arbeidsplassane i kommunen (2019). Dette er i første rekkje eit resultat av veksten i turisttrafikken i kommunen. Det vert særleg satsa på vinterturisme, men i dei seinere åra har også sommarturismen auka kraftig. Det første alpinanlegget i kommunen ble åpnet i 1961, Hemsedal skisenter. Dette er sterkt utbygd sidan 1970-åra og det er også åpnet et større alpinanlegg i Grøndalen. Det er ei rekkje hotell, pensjonat, campingplassar, hyttegrender med meir i kommunen.

Samla har industri og byggje- og anleggsverksemd 17 prosent av arbeidsplassane, og industrien åleine tre prosent (2019). Industrisysselsetjinga er fordelt på dei tre bransjane næringsmiddelindustri (mange lokalmatprodusentar), trevare-/møbelindustri og gummi-, plast- og mineralsk industri, med høvesvis 54, 31 og 14 prosent av dei sysselsette i industrien (2019).

Jordbruket omfattar seks prosent av arbeidsplassane i Hemsedal (2019). Som fjellbygd er jordbruket dominert av husdyrhald, med hovudvekt på storfehald. Det blir òg halde ein del sau som nyttiggjer seg av dei rike fjellbeita. Bruka er gjennomgåande store og relativt lettdrivne.

Hemsedal er ein relativt liten kraftkommune med i alt fire kraftverk med ein samla maskininstallasjon på 82 MW og ein årleg middelproduksjon på 285 gigawattimar (GWh) per 2019. Høgast årleg middelproduksjon har Hemsil I (i drift frå 1960) med 241 GWh og med ei fallhøgd på 540 meter.

Riksveg 52 (Gol–Lærdal) går gjennom Hemsedal. Den følgjer Mørkedalen opp til fjellovergangen på grensa til Vestland fylke. Private vegar fører over fjellet til Vestre Slidre i aust og Ål/Hol i vest. Dei fleste ekspressbussane mellom Oslo og Sogn/Sunnfjord følgjer riksveg 52 mellom Gol og Lærdal.

Hemsedal høyrer til Sør-Øst politidistrikt, Buskerud tingrett og Borgarting lagmannsrett.

Hemsedal kommune svarer til soknet Hemsedal i Hallingdal prosti (Tunsberg bispedømme) i Den norske kyrkja.

Kommunen er med i regionrådet Hallingdal regionråd saman med Flå, Gol, Hol, Nesbyen og Ål.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Hemsedal til Ringerike og Hallingdal fogderi i Buskerud amt.

Hemsedal kyrkje, som er ein langkyrkje i tre bygd i 1882, ligg i Hemsedal tettstad. Ved Tisleifjorden aust for hovuddalføret, rundt 890 meter over havet, ligg Lykkja kapell, bygd i 1961–1962.

I 1956 kjøpte kommunen garden Øvre Løkji, som er teken vare på som museum under namnet Hemsedal bygdatun. Stiftinga Norges Høgfjellsskole, som vart stifta 1967 og mellom anna driv opplæring i ski- og brevandring, ligg i Hemsedal.

Hallingdølen er lokalavis for heile Hallingdal og kom med det første nummeret i 1936. Avisa har hovudkontor på Ål, kjem ut tre dagar i veka og er redigert på nynorsk.

Kommunevåpenet (godkjent i 1992) har eit gaupehovud i gull mot ein raud bakgrunn. Dette viser til gaupa sin førekomst i kommunen.

Namnet er kjent som Hæmsodall frå 1365. Det kjem truleg av Hemsa, som er eit eldre namn på elva Hemsil.

• Viken
• Noregs geografi
• Hemsedal – tettsted

• Hemsedal kommune
• Statistisk sentralbyrå: Kommunefakta Hemsedal

• Dokk, Olav O. og Kjell Snerte: Frå skysstasjon til alpinsenter : Hemsedal som turistbygd, 2003 (Hemsedal gjennom tidene)
• Fauske, Ola med flere: Bygda kring Heimsila : liv og virke i Hemsedal før og no, 1996
• Flaten, Hans: Hemsedal 1814–1914, 1914
• Flaten, Hans: Hemsedals slektshistorie 1693–1975, ny utgave 1976
• Hemsedal kommune 100 år, utgitt av Hemsedal kommune, 1997
• Skolt, Knut og Margit Halbjørhus Wøllo: Hemsedalsmålet, 1999