Olav Dalgard

Olav Dalgard, opphavleg Olaf Hanssen, var fødd i Folldal i Hedmark (no Innlandet), voks opp i Oppdal i Sør-Trøndelag (no Trøndelag ) og døydde i Bærum i Akershus (no Viken). Han tok examen artium ved Voss landsgymnas i 1920 og magistergraden i litteratur- og kunsthistorie ved Universitetet i Oslo i 1929.

Dalgard tok over etter Oskar Braaten som litterær rådgivar for Det Norske Teatret i 1931 og var knytt til teateret i 48 år. Han var òg instruktør for nokre stykke, mellom anna for Tore Ørjasæters Christophoros i 1948. Ved 40-årsleitet til teateret i 1953 gav han ut eit jubileumsskrift, Det Norske Teatret 1913–1953.

Teaterkunsten møtte Dalgard som gymnasiast på Voss. Særleg viktig for utviklinga hans som teatermann og filmskapar var den internasjonale teaterkongressen i Moskva i 1933, der han deltok som spelemann for det kommunistiske ungdomslaget i Oslo. Då han kom heim, skreiv han boka Sosialt teater, som kom ut same året. I arbeidarrørsla starta han teatergruppa Rødt Lys, og andre teatergrupper følgde etter. Eit viktig element i dei agitatoriske stykka var talekoret, «tramgjengen».

I 1948 gav Dalgard ut den første større teaterhistoria på norsk, Teatret frå Aiskylos til Ibsen. Han følgde opp i 1955 med Teatret i det 20. hundreåret. Han var førelesar i teaterhistorie og dramaturgi ved Statens Teaterskole og ved Institutt for teatervitskap ved Universitetet i Oslo, og i 1972 kom boka Europeisk teater frå antikken til realismen, bygd over førelesingar han heldt ved universitetet i åra 1958–1968.

Etter Moskva-turen i 1933 melde Dalgard seg inn i Arbeidarpartiet. To år seinare, i 1935, var han tilbake i Moskva med teaterstipend frå Oslo by. Denne gongen studerte han også film.

I åra som kom, markerte han seg som leiande sosialistisk filmskapar. Han hadde alt laga stumfilm, og i 1935 kom den første talefilmen, Samhold må til, med emne frå rallarlivet og med talekor som i dei agitatoriske teaterstykka. Dei to neste åra følgde Vi bygger landet og By og land, hand i hand, begge retta mot arbeidsløysa.

I 1938–1939 kom Det drønner gjennom dalen, der temaet er ein arbeidskonflikt, familiedramaet Lenkene brytes og Gryr i Norden, ein film om fyrstikkarbeidarstreiken i 1889. Etter andre verdskrigen laga han nye filmar, Om kjærlighet synger de og Vi vil leve, den første spelefilmen med stoff frå krigstida og den einaste i norsk filmhistorie med scener frå fangelivet på Grini.

I 1950 fekk Dalgard stipend for å studere film i utlandet. Året etter gav han ut det første norske filmteoretiske arbeidet, Filmskuespillet. Han medverka til skipinga av Norsk filminstitutt i 1956 og var medlem av Statens filmråd.

Dalgard gav ut om lag 15 bøker, bøker om teaterhistorie og film, om diktarar, ein sjølvbiografi i to band og ei diktsamling med emne frå den tida han sat i tysk fangeskap på Grini og i Sachsenhausen. I 1945 gav Dalgard ut diktsamlinga Gjennom mørkret med emne frå åra 1942–1945, då han sat i tysk fangeskap på Grini og i Sachsenhausen. Posthumt i 1981 kom Spell-Ola. Drama i to akter på Røros-dialekt.

I 1926 hadde han gitt ut Den nye landsmålslyrikken i utval, og året etter han døydde, kom Fem norske lyrikarar, ei lita bok om Tore Ørjasæter, Olav Aukrust, Kristofer Uppdal, Olav Nygard og Aslaug Vaa. Han skreiv eller redigerte fleire kunstnarbiografiar, Lars Tvinde (1966), Inge Krokann (1970), Olav Duun (red. 1976), Kristofer Uppdal (red. 1978) og Kunst og kunstnarar frå Oppdal i gammal og ny tid (red. 1979).

Han gav ut tredje bandet av Anton Aures Nynorsk bokliste, som kom i 1926. 1945–1960 var han litterær konsulent for Noregs Boklag, der han i mange år også sat i styret. I det nynorske forfattarlaget Norsk Bokmannslag vart han den siste leiaren (1963–1980). Livsminna gav han ut i to band i 1973 og 1978 under tittelen Samtid.

Dalgard var formann for Norske filmprodusenters landsforening 1946–1947 og medlem av Statens Filmråd frå 1947. 1952–1958 var han styremedlem og leiar for Norsk Folkekunstlag og 1953–1955 formann i Norsk litteraturkritikerlag. Han var medlem av det litterære rådet i Den norske Forfatterforening 1964–1970 og president i Human-Etisk Forbunds Råd 1965–1977.

I studietida var han aktiv i Sosialistisk studentforening og Mot Dag. Då Studentmållaget i 1923 starta bladet Fram, vart Dalgard redaktør og sat i stillinga til eit stykke inn i 1925. Hausten 1925 var han leiar for Studentmållaget.

På eldre dagar skipa han Olav Dalgards kritikarpris. Prisen blir delt ut av Norsk kritikerlag. I 1978 vart han tildelt Norsk kulturråds ærespris.

• Olav Dalgard i Norsk biografisk leksikon
• norsk film
• norsk teaterhistorie

• Olaf Almenningen mfl. (red.): Studentar i målstrid. Studentmållaget 1900–2000. Oslo 2003
• Carl Ludvig Bommen (red.): Studentene fra 1920. Oslo 1970
• Trygve Bull: Mot Dag og Erling Falk. Oslo 1955
• Nils Johan Ringdal: Ordenes pris. Den norske Forfatterforening 1893–1993. Oslo 1993
• Sigmund Skard og Åse Gruda Skard: Menneske vi møtte. Oslo 1985
• Nils Sletbak (red.): Det Norske Teatret 1913–1963. Oslo 1963
• Sigvart Tøsse: Kunnskap til makt. Politisk opplysningsarbeid i norsk arbeidarrørsle frå 1880-åra til 1940. Oslo 1998
• Nils Klevjer Aas: Olav Dalgards norske arbeiderfilmer. Oslo 1989