Ivar Aasen gav i 1878 ut «Norsk Navnebog», der han gav han klart uttrykk for motvilje mot utanlandske namn og rådde folk til å velje norske og nordiske namn.
P.A. Munch gav ut «Nogle Ord til Overvejelse om vore brugelige Personsnavne, og om at holde vore nationale Navne i Agt og Ære» i 1849. Skriftet hadde stor innverknad på bruken av nordiske namn.
Adam Oehlenschläger var ein sentral dansk nasjonalromantikar som skreiv historiske drama. Han reintroduserte namn som Tora, Signe, Gudrun og Kjartan.
Den nordiske namnerenessansen er ein periode på 1800-talet med auka og fornya bruk av nordiske namn i Noreg og resten av Skandinavia. Nasjonalromantikken førte til ein ny renessanse (blømingstid) for namn av norrønt opphav, og sentrale kulturpersonar som P.A. Munch og Ivar Aasen agiterte for nordiske namn.
Trenden med fornya bruk av nordiske namn kan vi sjå i lys av nasjonalromantikken i Skandinavia, og ettersom nasjonalromantikken kom tidlegare til Sverige og Danmark, innebar dette at også den nordiske namnerenessansen fekk tidlegare fotfeste i desse landa enn i Noreg. I Sverige var diktaren Esaias Tegnér ein typisk representant for nasjonalromantikken, og eit verk som «Frithiofs saga» (1825), som også vart populært i Noreg, gav inspirasjon til bruk av namn frå vikingtida. Frå dansk nasjonalromantikk kan Adam Oehlenschläger nemnast, og namn som Tora, Signe, Gudrun og Kjartan frå dei historiske dramaa hans vart tatt i bruk – i Noreg noko seinare enn i Danmark.
Også i Noreg medverka forfattarane til å vekke interesse for dei nordiske namna. Dette gjeld mellom andre Ibsen og Bjørnson som i dikting med historiske emne trekte fram namn som Bergljot og Arnljot (dikt av Bjørnson) og Dagny og Hjørdis (i Ibsens «Hermændene paa Helgeland», 1858). Dette var namn som ikkje hadde vore brukte sidan mellomalderen. Slike namn fann nordmenn også i norrøn mytologisk litteratur, i Snorres kongesoger og islandske ættesoger. Bruken av nordiske namn fekk eit mykje større omfang i Noreg enn i Sverige og Danmark, og dette kan sjåast på bakgrunn av at Noreg – i motsetning til Sverige og Danmark – er ein ung nasjon. Namn som var berarar av sagasus frå ei ærefull fortid, medverka til å styrke den nasjonale identiteten på 1800-talet.
I nordisk samanheng er det interessant å sjå på parallellar mellom Noreg og Finland når det gjeld namn inspirerte av nasjonalromantikken. Også Finland er ein ung nasjon (uavhengig i 1917), og naturleg nok spelte namn ei viktig rolle under den finske nasjonsbygginga på 1800-talet. I Finland var det særleg namn frå det nasjonale helteeposet «Kalevala» som var eigna til å markere nasjonal identitet. Det var folkeminnesamlaren Elias Lönnrot som i 1849 redigerte «Kalevala» som er ei samling av segner og songar han hadde samla inn under reiser i Finland. I dette eposet fann finnane kvinnenamn som Aino, Tellervo og Kyllikki – og mannsnamn som Ilmari, Kalervo, Seppo og Väinö.
Rundt år 1800 finst det sporadiske døme på bruk av namn som kan knytast til den nordiske namnerenessansen, til dømes Sverre og Odin, men sjølve gjennombrotet for desse namna kom i 1860–åra. Mange av dei fekk ein sterk auke frå 1870-åra, og i namnekurver kan vi observere overgangen frå ei forholdsvis flat namnekurve i fyrste halvdel av 1800-talet til ei bratt kurve frå 1870-åra.
Diagrammet for Gudrun og Sverre viser ei typisk popularitetsutvikling for namn som kan knytast til den nordiske namnerenessansen. Mange av desse namna nådde – som Gudrun og Sverre – toppen tidleg på 1900-talet, og i åra 1908–1910 låg Gudrun som nr. 2 på ranglista for jentenamna. Deretter fekk både Sverre og Gudrun ein nedtur inntil kurva byrja å flate ut frå midten av 1900-talet. Nokre namn, som Gudrun, vart nesten utraderte, mens andre, som Sverre, fekk fornya popularitet frå slutten av 1900-talet.
Namna som kan knytast til den nordiske namnerenessansen, kan kallast nordiske renessansenamn – og med ein kortare term renessansenamn. Døme på slike renessansenamn er kvinnenamna Alfhild, Alvilde, Astrid, Bergljot, Borghild, Brynhild, Dagny, Ellida, Gerda, Gudrun, Gyda, Hildur, Hjørdis, Inga, Nanna, Ragnhild, Signe, Svanhild, Åsta og mannsnamna Aksel, Erling, Fridtjof, Halfdan, Harald, Helge, Hjalmar, Håkon, Kyrre, Odin, Olaf, Ottar, Ragnar, Ragnvald, Reidar, Sigurd, Snorre, Sverre, Trygve, Øystein, Øyvind.
Kongenamn frå sagatida var naturleg nok populære i Noreg under den nordiske namnerenessansen, og i «Ja, vi elsker» (trykt i 1859) nemner Bjørnson desse kongenamna i det andre verset: Harald, Håkon, Øyvind, Olav og Sverre.
Diagrammet for Gudrun og Sverre viser ei typisk popularitetsutvikling for namn som kan knytast til den nordiske namnerenessansen. Mange av desse namna nådde – som Gudrun og Sverre – toppen tidleg på 1900-talet, og i åra 1908–1910 låg Gudrun som nr. 2 på ranglista for jentenamna. Deretter fekk både Sverre og Gudrun ein nedtur inntil kurva byrja å flate ut frå midten av 1900-talet. Nokre namn, som Gudrun, vart nesten utraderte, mens andre, som Sverre, fekk fornya popularitet frå slutten av 1900-talet.
Det er problematisk å gi ein presis definisjon av eit nordisk renessansenamn. Mange av desse namna har som kjennemerke at dei har nordisk opphav, og at dei låg i dvale frå mellomalderen til dei vart tatt i bruk att på 1800-talet, som Gudrun og Sverre.
Likevel vil det vere rimeleg å rekne som renessansenamn også nokre namn som kan knytast til nordisk nasjonalromantisk dikting, men som ikkje har nordisk opphav. Dette gjeld namn som Aksel, Dagmar, Kjartan, Valborg og Ågot.
Det kan dessutan diskuterast om namnet må ha lege i dvale frå mellomalderen til 1800-talet for at det skal ha status som eit renessansenamn. Døme på namn som har vore mykje brukte etter norrøn tid, er Gunnhild (dronning Gunnhild på 900-talet) og Gunnar (ein sentral skikkelse i Njålssoga). Såleis låg Gunnhild på 4. plass på 1700-talet. Ut frå dette kan det reisast tvil om namn som Gunnhild og Gunnar bør inngå blant renessansenamna. Også namn som Aksel og Valborg (med ikkje-nordisk opphav) ligg i ei gråsone utanfor den indre kjerna av nordiske renessansenamn.
Norsk Navnebog var den siste boka Aasen gav ut medan han levde, dersom ein ser bort frå andreutgåva av Norske Ordsprog (1881). Han hadde sysla med personnamn lenge, og i 1850-åra skreiv han eit par artiklar i Folkevennen der han oppmoda folk om å ta i bruk norske namn. Dette var òg målet med Norsk Navnebog. Boka er på drygt hundre sider og inneheld lister over norske namn som ein bør bruka, og framande og nylaga namn som ikkje blir tilrådde. Boka vart prenta i Skrifter i Samling (1911-12) . Det kom dessutan nye utgåver i 1980 (Børsums Forlag og Antikvariat) og i 1997 (ved Kristoffer Kruken og Terje Aarset, Skrifter frå Ivar Aasen-instituttet nr. 3, Høgskulen i Volda).
Av dei som engasjerte seg for bruk av norske namn frå midten av 1800-talet, kan særleg Ivar Aasen og P.A. Munch nemnast.
Eit godt døme på dette er eit skrift som P.A. Munch gav ut i 1849: «Nogle Ord til Overvejelse om vore brugelige Personsnavne, og om at holde vore nationale Navne i Agt og Ære». Han var ikkje nådig mot dei som ville stase opp eit norsk namn med utanlandsk pryd: «En endnu værre Forvanskning er det, naar affecterede, smagløse Personer, af Frygt for at den nationale Klang skal være altfor simpel, tro at forskjønne Navne som disse ved at tilføje latinske Endelser, -us og -ius, som f. Ex. naar nogen lader sin Søn døbe Gunnerus eller Gunnerius istedetfor Gunnar.»
Ivar Aasen gav i 1878 ut «Norsk Navnebog», og her gir han klart uttrykk for motvilje mot utanlandske namn. Dette kjem blant anna fram i dette sitatet: «Nu derimod have fremmede Navneformer og Navnestumper i nogle Bygder faaet en saadan Overvægt, at det næsten seer ud, som om et andet Folkeslag havde indtaget Landet og underkuet hele den gamle Slægt.»
Det er elles interessant at Aasen i 1846 endra førenamnet sitt frå Iver til Ivar, for Ivar hadde best samsvar med den opphavlege forma i norrønt, Ívarr. Namnepar som Ivar – Iver er interessante på den måten at namn som Iver (utvikla i talemålet etter norrøn tid) var mykje brukte tidleg på 1800-talet. Dei gjekk så nedover utover på 1800-talet, og i femårsperioden 1885–1889 kryssa den nedgåande kurva for Iver den stigande kurva for Ivar. Dette skjedde altså lenge etter at Aasen i 1846 hadde gått over frå Iver til Ivar.
Nye kulturimpulsar har fyrst slått gjennom i høgare sosiale lag i byane. Dette gjeld også namna som inngår i den nordiske namnerenessansen. Eit godt døme på dette er Erling, eit namn som foreldre kan ha funne i Snorres kongesoger (Erling Skjalgsson på Sola, svoger til kong Olav Tryggvason). Av figuren for namneparet Erling – Elling på 1800-talet går det klart fram at renessansenamnet Erling var suverent mest brukt i Kristiania og Bergen, og Bergen står her i skarp kontrast til Sogn og Fjordane som viser det motsette mønsteret: Elling klart meir brukt enn Erling.
Det er eit allment mønster at renessansenamna stod sterkast i byane, mens variantar utvikla etter norrøn tid, til dømes Elling, heldt seg godt ute på landet på 1800-talet. Eit typisk trekk ved renessansenamna i byane er at dei – som venta – fyrst vart tatt i bruk i høgare sosiale lag, men på slutten av 1800-talet hadde arbeidarklassa tatt over desse namna. Såleis var desse namna populære i lågare sosiale lag i Kristiania på slutten av 1800-talet: Borghild, Dagny, Gudrun – Ragnvald, Sverre, Trygve.
Renessansenamna kan reknast som ei viktig gruppe blant dei nordiske namna, men mens renessansenamna kulminerer tidleg på 1900-talet, gjeld dette ikkje dei nordiske namna allment. Såleis er det fyrst i 1960-åra at det byrjar å gå nedover med dei nordiske mannsnamna, og når dette ikkje har skjedd tidlegare, kjem dette av at det utover på 1900-talet grodde fram ein ny generasjon av nordiske namn, og dei nådde toppen seinare på 1900-talet enn renessansenamna. Dette gjeld blant anna. einstava namn som Bjørn, Kjell, Tor, Odd, Svein, Stein, Stig og Geir.
Nye kulturimpulsar har fyrst slått gjennom i høgare sosiale lag i byane. Dette gjeld også namna som inngår i den nordiske namnerenessansen. Eit godt døme på dette er Erling, eit namn som foreldre kan ha funne i Snorres kongesoger (Erling Skjalgsson på Sole, svoger til kong Olav Tryggvason). Av figuren for namneparet Erling – Elling på 1800-talet går det klart fram at renessansenamnet Erling var suverent mest brukt i Kristiania og Bergen, og Bergen står her i skarp kontrast til Sogn og Fjordane som viser det motsette mønsteret: Elling klart meir brukt enn Erling.
Kommentarar
Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.
Du må være logga inn for å kommentere.