Russenorsk er eit såkalla pidginspråk som blei brukt som hjelpespråk i pomorhandelen mellom nordmenn og russarar i Nord-Noreg særleg på 1800-talet og fram til første verdskrigen. Språket er ikkje lenger i bruk, og det bevarte nedteikna språkmaterialet er begrensa.
moja på tvoja-språket
Noreg og Russland er naboland, og handel mellom dei to landa har røter iallfall tilbake til vikingtida. Pomorhandelen mellom russarar og nordlendingar er mykje yngre og kan daterast til tida mellom cirka 1740 og 1917, året for den russiske revolusjonen. I løpet av desse åra kom pomorane stort sett kvar sommar seglande vestover for å byte til seg fisk mot hovudsakleg mjøl, rug («russemjøl») og kveitemjøl, men også andre varer.
For å kunne handle med kvarandre måtte nordlendingane og russarane kommunisere på eit eller anna vis, sidan korkje russisk, norsk, samisk eller kvensk er gjensidig forståelege språk. Dette er bakgrunnen for at pidginspråket russenorsk blei utvikla som lingua franca, det vil seie eit språk som blir brukt av personar som ikkje har gjensidig forståelege morsmål. Eit pidginspråk er eit avgrensa språk som ikkje blir brukt som morsmål av nokon. Det har ein forenkla grammatikk og blir ofte nytta som handelsspråk.
Russenorsk er ikkje lenger i bruk og er såleis å sjå på som eit dødt pidginspråk. Men det er bevart ein del nedteikna språkmateriale, og språket er beskrive i artiklar og bøker. Dei om lag 400 orda som er bevarte, består av ei blanding av for det meste russiske, og norske, men òg samiske, svenske, engelske, tyske og nederlandske ord.
Orda jossa og tiksa om hyse kan komme frå samisk, gaima (= namnebror/-søster) anten frå samisk eller kvensk, grot og krank frå nedertysk eller nederlandsk og jes, ju, better ogslipom frå engelsk.
Dei fleste bevarte tekstane er frå norsk side. Ordtilfanget dekkjer i hovudsak det som var føremålet med språket, nemleg kjøp og sal, handel og vandel.
Språket er òg blitt kalla “moja på tvoja-språket”. På russisk betyr moja 'min' og tvoja 'din'. På er preposisjon både i norsk og russisk (po), og bortimot den einaste preposisjonen brukt i russenorsk.
Verb blir heller ikkje bøygde. Verba ender som regel på -om som blir lagt til verbstammen: betalom, drikkom, lygom, slipom (sove), skaffom (ete).
Vi ser av desse døma at dei handelsvarene som pomorane hadde med seg, rimelegvis stort sett hadde russiske ord.
Nedanfor følgjer eit par eksempel på enkeltsetningar og ein litt lengre samtale på russenorsk.
moja smotrom kak ju pisat = eg ser/såg at du skriv/skreiv
kak ju vina trinke, Kristus grot vre = dersom du drikk vin, blir Kristus svært vreid
kak tvoja levom = korleis lever du? korleis har du det?
Samtalen nedanfor blei i 1891 trykt i månadsskriftet Nordlands Trompet. Her er berre delar av han gjevne att:
Russaren (R): Strasvi! (God dag!)
Nordmannen (N): Kak jou snakka? (Kva seier du?)
R: Moja vil snakka paa tvoja. Moja vil kopum hos tvoja. (Eg vil snakke med deg. Eg vil kjøpe
hos deg.)
N: Kak jou kopum? (Kva vil du kjøpe?)
R: Fiska kopum? Kak staait? (Eg vil kjøpe fisk. Kva kostar den?)
N: Pæt vaaga mokka paa staa fiska. (Fem våger mjøl for 100 fisk).
Den aller første nedteikninga av ein russenorsk samtale er gjord av byfuten Gustav Peter Blom i 1830. I bind 1 i tobindsverket Russland kommer nærmere (2014), redigert av Jens Petter Nielsen, blir denne samtalen gjeven att som døme på lattervekkjande trekk ved språket.
Bakgrunnen er denne: Blom er i Tromsø og er ute og spaserer med ein annan nordmann, og sistnemnde kan russenorsk. Dei treffer ein russisk kjenning av vennen til Blom. Russaren spør vennen til Blom kor han har vore sidan sist. (I parentes skal det minnast om at preposisjonen på er så å seie einaste preposisjonen i russenorsk. I tillegg må vi vete at verb som å vere, bu, overnatte og liknande heiter å ligge ner.) Nordmannen seier at han har vore i Lyngen og budd to forskjellige stader:
Tre Dage på Christensen ligge ner og otte Daga på Madam Kildahl ligge ner.
Store norske leksikon
Kommentarer
Kommentaren din publiseres her. Fagansvarlig eller redaktør svarer når de kan.
Du må være logget inn for å kommentere.