Store norske leksikon
Artikkelstart
Wollert Konow var ein norsk brukseigar og statsminister frå 1910 til 1912. Han gjekk av som regjeringssjef 19. februar 1912 etter å ha talt varmt om målsaka i Bondeungdomslaget.
Wollert Konow (1845-1924)
Faktaboks
Wollert Konow
kalla Wollert Konow S. B. (Søndre Bergenhus)
- Uttale
- konˈow
- Født
- 16. august 1845, Stend i Fana (no Bergen), Vestland
- Død
- 15. mars 1924, Fana, Bergen
Foto frå 1912.
Wollert Konow S.B.
Bakgrunn
Wollert Konow var fødd på Stend i Fana (no Bergen) i Søndre Bergenhus amt (no Vestland). Han vert omtalt som Wollert Konow (SB), der «SB» står for amtet Søndre Bergenhus. Slik kan han skiljast frå syskenbarnet Wollert Konow (H), som var politikar frå Hedmark. Konow tok studenteksamen i 1864 og tok til på jusstudium i Kristiania, men fullførte ikkje.
Folkehøgskule
I 1868 skipa han saman med Niels Juel ein folkehøgskule på Halsnøy i Sunnhordland og dreiv skulen i fire år i «Haugestova». Etter dei fire åra på Halsnøy heldt Konow i 1872–1873 folkehøgskule i den gamle tingstova på Mossige i Time på Jæren. Nils Nilsson Skaar frå Hardanger var medlærar.
Politisk karriere
I 1873 tok han over møllebruket til faren på Stend og vart engasjert både i lokalpolitikk og rikspolitikk. I tre periodar i tida mellom 1880 og 1901 var han ordførar i bygda. I 1878–1879 møtte han som vararepresentant på Stortinget og i 1880–1888 som stortingsrepresentant. I 1884–1887 var han odelstingspresident og i 1888 stortingspresident. Han var med og skipa Norges Venstreforening i 1884 og sat i landsstyret fram til 1889, det siste året som varaformann.
Konow hadde opphavleg stått Johan Sverdrup nær, men utvikla seg liksom fleirtalet i stortingsgruppa til å verte ein kritikar. Då Venstre vart splitta mellom dei «moderate» og dei «reine» i 1888, førte det til valtap for dei «reine», som Konow høyrde til. Han trekte seg ut av rikspolitikken og samla seg om forretningar og om lokalstyret i heimbygda.
Målsak og regjeringskrise
I gymnastida vart Konows interesse for målsaka vekt, og han melde seg inn i Vestmannalaget. Med unntak av nokre brev og artiklar skreiv han likevel ikkje landsmål, men brukte norsk-dansk som skriftspråk, sjølv om interessa for landsmålet følgde han heile livet og til sist gav han det politiske banesåret.
Konow kom tilbake til Stortinget i 1910 som leiar for Frisinna Venstre, eit meir moderat parti som året før hadde vorte skipa på grunnlag av striden om konsesjonslovene. Høgre og Frisinna Venstre danna regjering, og Konow vart statsminister. Men 19. februar 1912 måtte han gå av. Den utløysande årsaka var ein tale han heldt i Bondeungdomslaget i Kristiania 28. januar 1912. Han omtalte målsaka i varme ordelag. Uvener i Høgre hadde venta på eit høve til å kaste regjeringssjefen. Høgre trekte seg ut av regjeringa, og Konow gjekk av som statsminister og vart stortingspresident. Han stilte på nytt ved valet i 1912, men tapte. Resten av livet levde han på Stend.
Andre verv og utmerkingar
Konow var vararepresentant til Nobelkomiteen i 1913–1922. Frå 21. august 1922 og til han døydde i 1924, var han medlem. I 1910 fekk han tildelt storkrossen av St. Olavs Orden. Ved «Konow-skiftet» på Stend er det reist ein minnestein over han.
Les meir i Store norske leksikon
Eksterne lenker
Litteratur
- Rune Birkeland: Wollert Konow (SB). Røter, miljø, ungdomsår. Bergen1945
- Olav Garvik: Wollert Konow. Statsminister og stril. Bergen2001
- Leiv Mjeldheim: «Wollert Konow», Norsk biografisk leksikon, bd. 5. Oslo 2002
- Leiv Mjeldheim: Ministeriet Konow 1910–1912 (1955)
- Jostein Nerbøvik: «Konows fall. Måltale og regjeringskrise», Syn og Segn nr. 8/1972
- Aslak Torjusson: Den norske folkehøgskulen. Oslo1977
Kommentarer
Kommentaren din publiseres her. Fagansvarlig eller redaktør svarer når de kan.
Du må være logget inn for å kommentere.