Haram (tidlegare kommune)

Berggrunnen er gneis som tilhøyrer Kaledonidane. Det er førekomstar av eklogitt på Skuløya og Fjørtofta.

Halvøya mellom Grytafjorden og Midfjorden er berglendt og har toppar opptil 1069 meter over havet (Blåskjerdingen) på grensa til Vestnes i aust. Halvøya blir nesten skore tvers over av Samfjorden og Vatnefjorden; låge eid fortsett frå fjordbotnane sørover mot Grytafjorden.

Farvatnet rundt Nordøyane er temmeleg ureint, og har fleire større kystfyr (mellom anna Hellevik, Ulla og Fjørtoftneset). Øya Fjørtofta er flat og myrlendt, dei andre øyene er berglendte med toppar opptil 492 meter over havet (Skulen på Skuløya).

Ullasundet fuglefredningsområde ligg mellom Haramsøya og Skuløya. Rogneholmen fuglefredningsområde ligg sør for Skuløya. Løvsøyrevet fuglefredningsområde ligg sør for Lepsøya.

Busetjinga følgjer låglandet langs kysten, på fastlandet særleg i området vest for Samfjorden og rundt botnane av Vatnefjorden og Grytafjorden, på øyane særleg på strandflatene på aust- og sørsidene, der terrenget gir ly. I 2015 budde 17 prosent av befolkninga på øyene og 83 prosent i fastlandsdelen av kommunen.

Haram har fire tettstader; Brattvåg ved Samfjorden, Vatne inst i Vatnefjorden, Søvik på kysten i vest og Austnes ute på Haramsøya.

Primærnæringane omfatta (2014) fire prosent av arbeidsplassane i Haram; det er det same som i fylket samla sett. Jordbruket blir dominert av husdyrhald, særleg mjølkeproduksjon; av Sunnmørskommunane hadde berre Ørsta og Vanylven eit høgare storfetal. Elles er det mye sau, og ikkje minst hønsehald.

Haram var ein av dei viktigaste fiskerikommunane i fylket; berre fiskarflåten heimehøyrande i Herøy og Giske hadde i 2013 ein fangst med større verdi. Berre mindre delar av fangsten blir ilandført i Haram.

Haram var framfor alt ein av dei viktigaste industrikommunane i fylket. Viktigast er verkstadsindustrien; denne har eit særleg tydeleg maritimt innslag med bygging av skip og boreplattformer. Elles er det fleire bedrifter innan næringsmiddel- og tekstilindustri.

Vekeavisa Nordre (tidlegare Haramsnytt) har kontor i Brattvåg.

Lepsøya og Haramsøya har ferjesamband med Skjeltene på fastlandet. Haramsøya har brusamband med Skuløya. Fjørtofta, den nordlegaste av øyene i Haram, har ferje til Brattvåg på fastlandet og Myklebust på Harøya i nord.

Haram kommune tilsvarte dei fem sokna Brattvåg, Fjørtoft, Hamnsund, Haram og Vatne.

I Hamnsundhelleren på neset ved Grytafjorden er det gjort funn av mellom anna reiskap frå yngre steinalder, bronsealder og jernalder.

Det finst eit fiskerimuseum i Fjørtoft, eit kystmuseum på Longva på Skuløya og ei fornminnesamling på Otterlei på Fjørtofta.

Eilert Sundt besøkte fiskarbøndene i Haram i 1856, og skildra kystsamfunnet i Harham: et eksempel fra fiskeridistriktene (1859).

På Bjørnøya, rett utanfor fastlandsdelen av Haram, er bevart eit større kystbatteri frå andre verdskrig; dette er tilrettelagt for turistar. Det går gangbru ut til øya.

Haram kyrkje på Haramsøy er ei åttekanta trekyrkje, bygd i 1838. Altertavla er frå 1660, og kyrkjeinteriøret vart utsmykka av Lars Osane i 1911. Vatne kyrkje er ei langkyrkje i tre, bygd i 1868.

Kommunevåpenet vart godkjent i 1987 og hadde ei deling av sølv og blått med omvendt bogesnitt med tre bogar. Det symboliserte sjøen som arbeidsplass og som bindeledd mellom kommunens ulike delar.

• Ålesund
• Møre og Romsdal

• Dyrkorn, Harald: Nordøyane – frå istid til vikingtid, 1998, isbn 82-993509-0-5
• Haram og Vigra kommune 1837-1937, 1937
• Hove, Peter: Haram kyrkjesoge. Haram skulesoge, 1975
• Rogne, M.: Haram bygdebok, 1947-, 1 b. i 2
• Rørhus, Rolv: Brattvåg 90 år, 2001, isbn 82-92055-09-6
• Slyngstad, Harald: Vatne bygdebok : Gards- og ættesoge, 1983, 2 b.