tyrkisk

Tyrkisk er eit turkotatarisk språk. Den turkotatariske språkfamilien har seks hovudgreiner, og tyrkisk høyrer til oghuz-greina, saman med gagauz og azeri.

Då tyrkarane invaderte Vest-Asia på 900-talet, omvende mange seg til islam og tok i bruk det arabiske alfabetet. På 1000-talet trengde dei inn i Persia, og persisk blei administrasjons- og kulturspråket deira. Osmanlıca 'osmansk tyrkisk', skrive med det arabiske alfabetet og fullt av arabiske og persiske lånord og grammatiske konstruksjonar, var offisielt språk i Det osmanske riket (1299–1922).

I 1928, fem år etter skipinga av Republikken Tyrkia med Mustafa Kemal Atatürk som president, blei det vedteke å gå over til det latinske alfabetet. Türk Dili Kurumu 'Det tyrkiske språkinstituttet', skipa i 1932, stod for ein puristisk språkpolitikk som innebar at store mengder arabiske og persiske ord blei bytte med gamle tyrkiske ord som hadde overlevd i dialektane eller var kjende frå eldre litteratur. Ein lånte òg ord frå andre turkotatariske språk og laga nye ord.

Sidan alfabetreforma i 1928 har tyrkisk vore skrive med det latinske alfabetet med følgjande teikn for spesielle lydverdier: c blir uttalt [dʒ], ç [tʃ], ğ karakteriserer forlenging av førre vokal, ı kan beskrivast som ein høg, bakre, urunda vokal («urunda u»), ş [ʃ].

Tyrkisk er eit agglutinerande språk, det vil seie at ord kan delast i ei rot pluss klart avgrensa suffiks med sin eigen grammatiske funksjon. Ei jamføring mellom tyrkisk og det fusjonerande språket norrønt viser kva dette går ut på:

Fleirtal er alltid uttrykt med suffikset -ler/-lar, dativ med suffikset -e/-a. Valet mellom e og a i suffiksa følgjer enkle reglar, sjå vokalharmoni under uttale.

Norrønt er ganske innfløkt jamført med tyrkisk. Suffikset -um uttrykkjer både fleirtal og dativ, og i eintal er dativ uttrykt ulikt ved hǫnd og fugl. Norrønt har vokalvekslingar i rota, noko som er ukjent i tyrkisk.

Tyrkisk har vokalharmoni, det vil seie at vokalane i eit ord samsvarer etter spesielle reglar. Genitivsuffikset vekslar mellom -in, -ün, -ın og -un etter kva vokal vi finn i stavinga framfor.

Det tyrkiske skriftspråket byggjer på Istanbul-dialekten.

Det norske ordet jogurt, også skrive yoghurt, kjem av tyrkisk yoğurt. Jogurt er ei mjølk som etter homogenisering og høgpasteurisering er syra ved om lag 40 °C med ein spesiell bakteriekultur.

Ordet kiosk kom til norsk på 1700-talet via tysk Kiosk og fransk kiosque frå italiensk chiosco, og italienarane hadde lånt det frå tyrkisk köşk 'hagepaviljong'.

• Tyrkia
• tyrkiske språk