Zhou Enlai – Store norske leksikon

Faktaboks

Zhou Enlai

Pinyin: Zhōu Ēnlái

Forenkla teikn: 周恩来

Tradisjonelle teikn: 周恩來

Uttale: dsjåo en-lai, IPA: [ʈʂou ən.lai]
Fødd: 5. mars 1898, Shaoxing, Kina
Død: 8. januar 1976, Beijing, Kina

Zhōu Ēnlái (周恩来) var ein kinesisk politikar og diplomat. Han var blant dei fremste leiarane i Kinas kommunistparti og i den kommunistiske revolusjonen. Som statsminister frå 1949 til 1976 var Zhou Kinas nest viktigaste politikar gjennom Mao-tida.

Zhou Enlai er høgt vyrda både i og utanfor Kina. Han blir gjerne rekna som ein heiderleg, dyktig og pragmatisk politikar og ein framifrå forhandlar – ein viktig stabiliserande figur både innanfor og utanfor kommunistpartiet. Mellom anna spela han ei sentral rolle i båe samarbeidsperiodane mellom kommunistpartiet og Kuomintang, var den viktigaste modererande faktoren under kulturrevolusjonen og sørgde for å få oppretta diplomatiske samband mellom Kina og USA i 1972.

Bakgrunn og radikalisering

Familien til Zhou Enlai stamma frå Huai'an, Jiangsu, og høyrde til embetsmannsstanden. Zhou budde deler av oppveksten her, men flytta òg mye rundt etter at faren døydde. Frå 1917 til 1919 studerte han i Japan.

Han var med i den revolusjonære studentrørsla i 1919 og sat nokre månader i fengsel. I 1920 drog han til Frankrike for å studere vidare. Zhou vart marxist under dette studieopphaldet i Europa frå 1920 til 1924. Han hjelpte til med å byggje opp den europeiske greina av Kinas kommunistparti (KKP).

Zhou gifta seg med Deng Yingchao 1925, og saman hadde dei Li Peng som adoptivson.

Politisk karriere

I 1924 vende Zhou attende til Kina, der han som 26-åring vart den høgst plasserte kommunisten i det vidgjetne Huangpu militærakademi, som hadde ei sentral rolle i samlinga av Kina i 1926–1928. Denne krigsskulen vart leidd av Chiang Kai-shek, som i 1925 òg seila opp som leiar for nasjonalistpartiet Kuomintang. Zhou vart fjerna i 1926 som del av utreinskinga av kommunistar frå akademiet og Kuomintang.

Borgarkrigen mot nasjonalistane

Zhou Enlai (venstre) saman med Mao Zedong (midten) og Zhu De (høgre) under «den lange marsjen» i 1935.

Den lange marsjen

Av Akg-images/NTB Scanpix.

Lisens: Avgrensa gjenbruk

I 1927 organiserte Zhou arbeidarreisinga i Shanghai, som var vellukka, men òg førte til i ein massakre av kommunistar der på Chiang Kai-shek sin ordre. Fleire av vennane hans vart henretta, men Zhou vart lauslaten. Han flykta til Wuhan, der han kom inn i politbyrået til kommunistpartiet. I åra 1927–1929 og 1930 var han i Moskva.

Frå 1931–1934 var han i Jiangxi-sovjeten, der han fekk sentrale militære stillingar i partiet og innleidde eit nært forhold til Mao Zedong. Han organiserte og tok så del i den «den lange marsjen» til Yan'an. Gjennom den sentrale rolla i den lange marsjen og gjennom å støtte Mao seila han opp som den nest mektigaste personen i kommunistpartiet.

Zhou leidde i 1936 forhandlingane som førte til samarbeid med Kuomintang i motstandskrigen mot Japan i 1937–1945. Han var så hovudrepresentant for kommunistane hos nasjonalistregjeringa i Chongqing heilt fram til krigens slutt i 1945, trass i at samarbeidet braut nesten heilt saman. Her gjorde han òg uunnværlig arbeid for omdømmet til kommunistane i både inn- og utland.

I dei USA-leidde forhandlingane med nasjonalistregjeringa etter krigen var Zhou igjen hovudrepresentant frå kommunistpartiet. Først i november 1946, då borgarkrigen for lengst hadde brote ut att, gav han opp og vende attende til Yan'an.

Statsminister i Folkerepublikken Kina

Zhou vart statsminister i Folkerepublikken Kina ved skipinga i 1949, då kommunistane hadde sigra over nasjonalistane. Han beheldt denne posten til han døydde i 1976. Han var såleis ei av få moderate stemmer som kom seg heilskinna gjennom kulturrevolusjonen. Zhou var dessutan utanriksminister til 1958.

Under kulturrevolusjonen i 1966–1969 var Zhou den viktigaste stabiliserande faktoren. Frå 1969 var han medlem av det faste utvalet til politbyrået. Han spela så ei sentral rolle i normaliseringa av forholdet til USA.

I 1972 vart Zhou diagnostisert med blærekreft. Bortgangen hans i 1976, ni månader før Mao, utløyste landesorg, og vart ein viktig katalysator for motstand mot Mao og Firarbanden. Dermed markerte bortfallet hans òg byrjinga på slutten for kulturrevolusjonen, og opptakta til «reform og opning»-politikken som forma dagens statskapitalistiske Kina.

Les meir i Store norske leksikon

Kommentarar

Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.

Du må være logga inn for å kommentere.

Fagansvarleg for Republikken Kinas historie (1912–1949)

Gunnar Sjøstedt

M. phil.