namna i solsystemet

Dei norske planetnamna Merkur, Venus, Jorda, Mars, Jupiter, Saturn, Uranus og Neptun er oppkalla etter romerske gudar, med unntak av Jorda, som på latin heiter Tellus eller Terra. Dei tilsvarande greske planetnamna er Hermes, Afrodite, Gaia, Ares, Zevs, Kronos, Ouranus og Poseidon.

I 1930 vart det oppdaga ein niande planet, som fekk namnet Pluto etter den romerske guden som rådde i dødsriket Hades. Dette namnet vart truleg valt fordi dei to første bokstavane i namnet er initialane til Percival Lowell, som hadde postulert eksistensen av ein planet som han meinte forstyrra Neptuns bane. I 2006 vart Pluto nedgradert til ein dvergplanet fordi Pluto er for liten til å påverka naboplanetane.

Ringane og gapa i ringane rundt Jupiter, Saturn, Uranus og Neptun har fått namn etter dei som har oppdaga ringane eller som har gitt vesentlege bidrag til å forstå strukturen og stabiliteten av ringane.

Vår jordmåne, som romarane kalla Luna og grekarane kalla Selene, må ha vore kjend allereie for dei første menneska på Jorda. Alle dei andre månane er oppdaga med kikkert eller med teleskop frå Jorda eller frå romsondar. Galileo Galilei oppdaga dei fire største månane rundt Jupiter i 1610 og kalla dei berre Jupiter I, II, III og IV. Den mindre kjende astronomen Simon Marius hevda at han om lag på same tid hadde oppdaga månane, som han gav namna Io, Europa, Ganymedes og Callisto etter guden Jupiter sine elskarar. Galilei påstod at Marius fór med fusk, og Galilei sitt system med å identifisere Jupiter sine månar berre med romartal vart ståande like til 1976. Etter ein lengre debatt det året, vart Marius si uavhengige oppdaging av dei fire månane og namna han gav dei offisielt godkjend, og det vart vedteke å gje alle Jupiter sine månar namn frå gresk-romersk mytologi.

Mars sine to månar, Phobos og Deimos, har også fått namn etter gresk-romersk mytologi. Saturn har så mange månar at ein har mått ty til namn både frå gresk-romersk, norrøn, grønlandsk og gallisk mytologi. Månane rundt Uranus har fått namn frå personar i William Shakespeares skodespel og frå Alexander Popes «Rape of the Lock». Neptun sine månar er oppkalla etter vesen forbundne med den romerske havguden Neptun eller den greske Poseidon.

Når eit objekt som ein trur kan vera ein måne, asteroide eller komet blir oppdaga, får objektet først eit midlertidig namn som identifiserer objektet og inneheld årstalet for året det vart oppdaga. Først når det føreligg nok observasjonar til å rekna ut ein sikker bane, får objektet eit permanent namn som måne, asteroide eller komet. Kvar asteroide får eit serienummer og eit namn som blir valt av oppdagaren eller av ein namnekomité for asteroider oppretta av Den internasjonale astronomiske union (IAU). Dette kan vera eit mytologisk eller geografisk namn eller namnet på ein person som har gjort seg fortent til å bli oppkalla. Kometar får namn etter oppdagarane, som kan vera opptil tre personar for ein og same komet.

IAU oppretta i 1973 ei internasjonal arbeidsgruppe for nomenklatur i solsystemet, Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN). WGPSN fungerer som eit styre for seks ekspertgrupper (Task Groups) som tilrår namn på formasjonar på Merkur, Venus, Mars, dei ytre planetane og på smålekamar (månar, asteroidar og kometar). WGPSN har ti medlemer og blir leia av ein president.

Fram til 1970 var det berre krater, fjell og sletter på Månen og nokre utydelege detaljar på Mars ein hadde sett visuelt som fekk namn. Men då romsonder byrja å kartleggja himmellekamane, vart det eit stort behov for nye namn. For Månen førde ein vidare namneskikken med å oppkalla krater og andre formasjonar etter kjende personar. Eit latinsk ord vart sett framom eller etter personnamnet for å identifisera typen topografisk eller geologisk formasjon, for eksempel fjellet Mons Hansteen og dalen Vallis Bohr. Ei rekkje nye latinske ord vart innført etter kvart som detaljkunnskapen om overflatane til planetar, månar og asteroidar auka.

• solsystemet

• Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN).