Ein romsonde er ein robot, eit ubemanna romfartøy som vert sendt bort frå Jorda med vitskapleg utstyr for å studere rommet generelt, eller for å passere, gå i bane rundt, eller lande på andre himmellekamar som planeter eller asteroider slik at data (i somme tilfelle også prøver) kan verte sende attende til Jorda.
Romsondane vert gjerne kalla månesonde, Mars-sonde og så vidare, avhengig av kva dei skal utforske.
Alle planetane i solsystemet har på eit eller anna vis fått besøk av romsondar frå Jorda. Under følgjer nokre døme på kjende og viktige romsondar.
Både USA (NASA), Europa (ESA), Japan, India og Russland (inkludert Sovjetunionen) har sendt ulike romsondar til Mars; nokre for å flyge forbi, nokre for å gå i bane og nokre for å lande. Omtrent 40 prosent av desse forsøka har vore vellukka. Per 2020 har også Kina og dei Arabiske Emiratane fartøy på veg til Mars. Den første forbliflyginga av Mars skjedde i 1965 av Mariner-4. Nokre romsonder har landa robotkøyretøy på Mars, dei mest kjende av desse er Sojurner, Spirit og Opportunity samt Curiosity (Mars Science Laboratory).
I juli 2020 vart ei amerikansk romsonde med køyretøyet Perserverance sendt opp. Dette er ein stor robotbil, som mellom anna har med ein norskutvikla bakkeradar kalla Rimfax. Romsonda er planlagt å lande i februar 2021.
På grunn av den tette atmosfæra er Venus ein vanskelegare planet å kartlegge enn til dømes Mars. I løpet av 1960, 1970-åra og utover, hadde spesielt Sovjetunionen mange forsøk på å nå, og lande på Venus. Den første romsonda som vellukka kom inn i atmosfæra på Venus var Venera-4 i desember 1970. Venera-9 var den første romsonden som tok bilde av overflata på ein anna planet. På grunn av høge temperaturar og atmosfæresamansetninga på Venus, har ingen av romsondane fungert meir enn nokre ti-tals minutt.
Det har ikkje vore så mange romsondar som har besøkt Merkur. Mariner 10 (oppskyting i 1973 og MESSENGER (oppskyting i 2008) er dei einaste romsondane som har vore nær Merkur. Sidan Merkur ligg nær Sola, trengst det stor fart for å komme dit, så reisa dit tek fleire år og inneheld fleire forbiflygingar av andre planetar for å få større fart. Dette vert kalla gravitasjonshjelpmetoden. Per 2020 er romsonden BepiColombo, eit samarbeid mellom Japan og Europa, på veg til Merkur. Denne skal vere framme i 2025.
I 2015 flaug romsonden New Horizons forbi Pluto og kunne levere bilde av planeten. New Horizons skal også utforske objekt i Kupier-beltet, før den forlèt solsystemet om 10–20 år.
Saturn-månen Titan fekk i 2005 besøk av sonden Huygens (ESA). Dette vart den første romsonden som landa på ein måne til ein anna planet. Romsonden tok også bilde av overflata på Titan. Dette var ein del av det europeisk/amerikanske Cassini-Huygens programmet.
Nokre meir fjerne objekt har også fått besøk av romsondar. NEAR Shoemaker var den første sonden som landa på ein asteriode då den i 2001 landa på Eros. Den europeiske Rosetta-sonden fekk mykje merksemd då den fekk til å lande den mindre romsonden Philae på kometen 67P/Churyumov–Gerasimenko i 2014.
Etter ferdige oppdrag i solsystemet, har romsondane Voyager 1 og 2, Pioner 10 og 11 samt New Horizons lagt kursen ut av solsystemet. Voyager-sondene og New Horizons fungerer delvis enno, og sender framleis data tilbake til jorda.
Store norske leksikon
Kommentarer
Kommentaren din publiseres her. Fagansvarlig eller redaktør svarer når de kan.
Du må være logget inn for å kommentere.