Skipet Norwegian Star passerer Suezkanalen ved Port said i Egypt, 2017. Av Sören Stache, AP/NTB. Begrenset gjenbruk

Suezkanalen

Suezkanalen er ein av dei viktigaste kanalane i verda. Den kunstige kanalen knyter saman Middelhavet og Raudehavet og er 193 kilometer lang. Arbeidet med kanalen starta i 1859, og han blei opna for trafikk i 1869. Frå Port Said ved Middelhavet går kanalen mot sør, passerer dei salte og nesten tørrlagde Timsah- og Bittersjøane, og endar inst i Suezbukta av Raudehavet. Suezkanalen er ein nivåkanal (utan sluser). Frårekna tilførselskanalane er lengda 161 kilometer. Då han stod ferdig, reduserte kanalen reisetida mellom Europa og Asia med omtrent 30 dagar. Tidlegare hadde reise- og handelsrutene gått over land langs Silkevegen eller teke den mykje lengre sjøreisa rundt Afrika.

Faktaboks

Uttale: sˈuezkanalen
Også kjent som: Qanāt al-Suways på arabisk.

Kanalen blei opna opp igjen etter ei omfattande utviding i august 2015, etter investeringar på cirka 8,2 milliardar amerikanske dollar. Kapasiteten blei då utvida frå 78 til 97 skip per døgn.

I 2021 grunnstøytte eit konteinarskip i Suezkanalen. Trafikken blei sperra i fem døgn, og over 400 skip stod i kø. Blokkeringa førte mellom anna til høgare oljepris.

Munningen av Suezkanalen i Raudehavet

Av NASA.

Lisens: Falt i det fri (Public domain)

Historie

Det grunnstøytte konteinarskipet Ever Given blokkerte Suezkanalen i seks dagar i 2021. Grunnstøytinga førte til lange køar på kvar side av kanalen, og svært store tap for transportselskap og bedrifter som fekk forseinka leveringar.

Suezkanalen sperra i 2021

Av AP/NTB.

Lisens: Begrenset gjenbruk

Israelske soldater kryssar Suezkanalen under Yom Kippur-krigen i 1973.

Israelske soldatar

Av Ukjend fotograf/Israel Defense Forces.

Lisens: CC BY NC 2.0

Allereie på 1300-talet fvt. under Sethos 1. og son hans Ramses 2. blei dei første arbeida med kanalen utført. Neko – som levde rundt 600 fvt. – fortsette arbeidet med ein omsynslaus innsats av arbeidskraft. Persarkongen Dareios 1 skal ha oppnådd samband mellom Nilen og Raudehavet 100 år seinare. Under ptolemearane blei kanalen utbetra. Romarane har derimot neppe halde han ved like. Dei arabiske erobrarane på 600-talet evt. sette han i stand, men frå 700-talet forfall han igjen.

I nyare tid var det fleire fyrstar som interesserte seg for tanken om ei gjennomskjering av Suezeidet, mellom anna Napoleon 1. Han gav opp planen, særleg fordi rådgjevaren hans, ingeniør Lepère, hadde berekna at nivået på Raudehavet låg cirka ti meter høgare enn Middelhavet. Ein annan fransk ingeniør, Ferdinand de Lesseps, beviste seinare at nivåskilnaden var ubetydeleg. I 1854 la han fram eit kanalprosjekt for Egypts visekonge Said pasja, og i 1856 fekk han konsesjon for selskapet Compagnie Universelle du Canal Maritime de Suez til å byggja kanalen og deretter driva han i 99 år. Arbeidet blei påbyrja i 1859, og kanalen blei offisielt opna 17. november 1869. Konsesjonen til selskapet skulle gjelda til same dato i 1968. Franske aksjonærar hadde knapt fleirtal, medan resten av aksjekapitalen var britisk og egyptisk. Suezkanal-konvensjonen av 1888 sikra både krigs- og handelsfartøy frå alle nasjonar lik rett til gjennomfart.

Ved ein avtale i 1899 fekk Storbritannia rett til å ha troppar i Suezkanal-området, og ved den anglo-egyptiske militæralliansen av 1936 blei denne avtalen med visse innskrenkingar forlengd med 20 år. Den veksande nasjonalismen i Egypt førte likevel til krav om å få avtalen revidert. I 1954 anerkjende Storbritannia kanalsona som ein del av Egypt og gjekk med på ei gradvis militær tilbaketrekking, som blei fullført i 1956. Kort tid etter, 26. juli, erklærte president Nasser at kanalen var nasjonalisert, og dimed følgde Suez-konflikten.

Under seksdagarskrigen med Israel i 1967 blei Suezkanalen sperra, men etter Yom Kippur-krigen i 1973, då Egypt igjen overtok austbreidda, kom arbeidet for gjenopning i gang, og var ferdig i 1975.

Les meir i Store norske leksikon

Kommentarer

Kommentaren din publiseres her. Fagansvarlig eller redaktør svarer når de kan.

Du må være logget inn for å kommentere.

Fagansvarlig for Egypts geografi

Henriette Hafsaas

PhD i arkeologi, Høgskulen i Volda