thai

Thai, hovudspråk og offisielt språk i Thailand, høyrer til den sørvestlege greina av tai-språka i språkfamilien tai-kadai. Thai blir tala av over 60 millionar menneske – eller av litt over 20 millionar, avhengig av korleis ein definerer thai (sjå avsnittet Dialektar). Thai og lao (i Laos) er innbyrdes forståelege.

Dialektar

Thai har fire hovuddialektar: sør-, nord-, nordaust- og sentralthai. Talespråket til dei høgare sosiale laga i Bangkok, ein variant av sentralthai, er den mest prestisjefylte dialekten og fungerer i praksis som standardspråk.

I fleire oppslagsverk står det at thai blir snakka av litt over 20 millionar menneske. Dette er talet på dei som snakkar sentralthai, og då blir sør-, nord- og nordaustthai rekna som eigne språk:

sørthai, med rundt 5 millionar talarar, også kalla pak tai og dambro.
nordthai, med over 6 millionar talarar, også kalla lanna og kam mueang.
nordaustthai, med over 20 millionar talarar, også kalla isan, etter Isan, den nordaustlege regionen i Thailand. Nordaustthai ligg nær lao (laotisk, i Laos).

Struktur

Informasjonen nedanfor gjeld standardtalespråket.

fonologi

Stavinga i thai kan framstillast slik: K(K)V(K)+tone. Det tyder at ei staving har ein vokal (V) og ein tone. Føre vokalen står det éin eller to konsonantar (K). Etter vokalen står det ingen eller éin konsonant. Dei fleste orda i thai har berre éi staving. Nedanfor er ein presentasjon av konsonantane, vokalane og tonane i thai i lydskrift.

Dette er konsonantane som kan stå fremst i ei staving (c står for [ʧ]):

Ustemde, uaspirerte plosivar og affrikatar: p t c k
Stemde plosivar: b d
Ustemde, aspirerte plosivar og affrikatar: ph th ch kh
Frikativar: f s
Nasalar: m n ng
Approksimantar (lateralar og halvvokalar): l j w
Rotikon (r-lyd): r

Desse konsonantgruppene kan stå fremst i ei staving:

pr pl phr phl
tr
kr kl, kw, khr, khl, khw

I slutten av ei staving finn vi desse konsonantane:

p t k
m n ng
j w

Vokalane kan delast i ni korte monoftongar, ni lange monoftongar og fem diftongar. At ein vokal er lang, kjem fram gjennom å skrive bokstaven dobbelt:

Tronge monoftongar: i ɯ u — ii ɯɯ uu
Trong-midtre monoftongar: e ɤ o — ee ɤɤ oo
Open-midtre monoftongar: ɛ ɔ — ɛɛ ɔɔ
Opne monoftongar: a — aa
Diftongar: ia ua — iia ɯɯa uua

Språket har fem tonar, som ein noterer over vokalbokstavane:

høg tone: á
midtre tone: a
låg tone: à
fallande tone: â
stigande tone: ǎ

morfologi

Orda blir ikkje bøygde i thai, og substantivet skil ikkje mellom eintal og fleirtal eller ubunden og bunden form. Substantivet mǎa kan setjast om med ‘(ein) hund’, ‘hunden’, ‘hundar’ og ‘hundane’.

Det finst ein del avleiings-affiks, både prefiks og infiks. Ingen prefiks er produktive, men det finst iallfall eitt produktivt infiks, -amn-, som står etter den første konsonanten i ei rot, jamfør kamnɤ̀ɤt ‘fødsel’, avleitt frå kɤ̀ɤt ‘bli fødd’. Samansetningar er vanlege, jamfør roong-riian ‘skule’, danna av roong ‘hall’ og riian ‘studere’.

syntaks

Ordstillinga er SVO, som i kháw pìt pratuu ‘han stengde døra’, der subjektet er kháw ‘han’, verbalet er pìt ‘stengje’ og objektet er pratuu ‘dør’.

I nominalfrasen står hovudleddet (overleddet, kjernen) først, som i bâan jàj ‘stort hus, store hus’, der bâan tyder ‘hus’ og jàj tyder ‘stor’. Talord må følgjast av ein klassifikator, og talord + klassifikator står etter substantivet i ein nominalfrase, som i burìi hâa muuan ‘fem sigarettar’, der burìi tyder ‘sigarett’, hâa tyder ‘fem’ og muuan er ein klassifikator.

Ordtilfang

Thai har ei lang rekkje lånord, i første rekkje frå pali og sanskrit (religiøst, litterært og teknisk vokabular), men også frå khmer, kinesisk, malayisk og engelsk.

Thai brukar dessutan eit differensiert vokabular avhengig av den relative sosiale statusen og alderen til talaren og tilhøyraren. Dette ser ein mellom anna ved systemet av klassifikatorar: khon blir nytta om vanlege menneske, ong om munkar og heilage gjenstandar og phrá-ong om kongelege personar.

Skrift

Thaiskrifta er ei tilpassing av den sørindiske brahmiskrifta, og blei første gong brukt i 1283. Alfabetet har 44 konsonantteikn, ei lang rekkje vokalteikn og fire toneteikn, som saman med stavingstypen, konsonantklassen og vokallengda viser kva tone ei staving har.