Håkon 3. Sverresson

Mora til Håkon er ikkje kjend. P. A. Munch argumenterte for at det var Astrid Roesdotter, dotter til biskop Roe på Færøyane, der Sverre blei oppfostra. Munch meinte at Sverre jamvel kan ha vore gift med henne. Seinare historieskriving har ikkje følgt Munch i det.

Første gong vi høyrer om Håkon Sverresson er i 1197, da han deltok som befalingsmann i det store slaget mot baglarane i Oslo. Også dei følgjande åra skildrar Sverres saga han med sentrale militære oppgåver i viktige kampar for Sverres kongedøme.

Etter meldinga om farens død i mars 1202 vart Håkon straks tatt til konge, først over sin eigen birkebeinarflokk og deretter over heile landet ved konungstekja på Øyratinget. Heile kong Sverres hird gjorde eid til den nye kongen.

På dødsleiet hadde kong Sverre skrive brev til sonen om riksstyringa. Truleg fekk Håkon her råd om å søkje forlik med kyrkja. Alt sommaren 1202 vart dei landflyktige biskopane kalla heim til Noreg. I eit kongebrev kunngjorde Håkon at han for sin del gav opp striden med biskopane, som Sverre hadde ført i mange år. Håkons grunn for dette var å få slutt på lov- og sedløysa i landet, ein tilstand skapt nettopp av kyrkjestriden. Kyrkja fekk i brevet full fridom i samsvar med kanonisk rett og tidlegare avtalar, men slik at dette skjedde utan skade for kongedømet og den rett og sømd kyrkja plikta å syne kongen. Erkebiskop Eirik Ivarsson løyste landet frå interdikt, og vart i eit seinare brev refsa av paven for at dette skjedde utan apostolisk fullmakt. For øvrig uttrykte paven stor glede over regimeskiftet i Noreg, og det forliket som var inngått.

Det har vore ein del strid blant historikarar om rettsleg status for og realpolitisk innhald i Håkon Sverressons forliksbrev. Vanleg oppfatning i dag er at brevet først og fremst har karakter av ei allmenn fredssemje med rom for ein viss tolkingspluralisme i spesifikke stridsspørsmål. Samtidig gjer forliket det klart at kong Sverres kamp mot kyrkja ikkje hadde ført fram. Brevet speglar eit samfunnsmessig fredsbehov som riksmaktene måtte ta omsyn til. Håkon fekk no allmenn oppslutning som norsk konge, også på det baglarkontrollerte Austlandet. Baglarflokken vart oppløyst, og det var fred i landet, fortel Baglarsogene, som er vår hovudkjelde om Håkon Sverressons kongstid.

Soga legg elles stor vekt på å skildre det spente forholdet mellom Håkon og stemora Margrete Eriksdotter, og legg all skulda for dette på enkedronninga. Da Håkon vart sjuk jula 1203, kom straks mistanken opp om at han var blitt forgifta av Margrete. Jernbyrden som skulle fri dronninga og mennene hennar frå mistanken, var mislykka, og det var med naud og neppe ho kom seg uskadd tilbake frå Bergen til residensen ho hadde i Sverige.

Håkon Sverresson døydde 1. nyårsdag 1204, og vart gravlagd på nordsida i Kristkyrkja, beint imot grava til kong Sverre. Han blir skildra som ein vakker og velbygd mann, mild og myndig, stillvoren og ordhag på same tid. På Island fekk han tilnamnet harmdaude («sørgjeleg død»). Soga legg til at han i yngre dagar hadde vore ein meir uroleg natur.

• birkebeinar
• monarkar i Noreg
• Noreg i høgmellomalderen

• R. Keyser: Den norske Kirkes Historie under Katholicismen, bind 1, 1856
• P. A. Munch: Det norske folks historie, del 3, 1857
• E. Bull d.e.: biografi i NBL1, bind 5, 1931
• A. O. Johnsen: «Fra den eldste tid til 1252», i Nidaros erkebispestol og bispesete 1153–1953, 1955
• G. A. Blom: Kongemakt og privilegier i Norge inntil 1387, 1967, Historisk tidsskrift, bind 49, 1970, s. 203–208
• K. Helle: Under kirke og kongemakt 1130–1350, bind 3 i Ashehougs Norgeshistorie, 1995
• N. Bjørgo: biografi i NBL2
• Regesta Norvegica, bind 1
• Islandske Annaler
• Biskupa sögur, bind 1, 1858
• Sturlunga saga, utgitt av K. Kålund, bind 1, 1906
• Sverris saga, utgitt av G. Indrebø, 1920
• Håkon Håkonssons saga, i Noregs kongesoger, bind 4, 1979
• Soga om birkebeinar og baglar, utgitt av H. Magerøy, bind 1–2, 1988