demokratiteori

Liberale demokratiteoriar tek utgangspunkt i det moderne, konstitusjonelle demokratiet. Dei framhevar individuell fridom som ein grunnleggjande verdi og krev difor vern av individuelle rettar som ytringsfridom og eigedomsrett, mot fleirtalet si makt. Dei grunngir demokratiet med at det gir innbyggjarane høve til å fremje eigne interesser og verdiar, samstundes som det avgrensar høvet til statlege maktovergrep.

Republikanske teoriar legg til grunn at det finst eit felles gode i samfunnet som bind innbyggjarane saman. Idealet deira er fridom frå tilfeldig makt, og dei meiner at denne fridomen i tillegg til formelle rettar krev aktiv deltaking i demokratiet, også utover sjølve valhandlinga. Slik skil dei seg frå individfokuset i liberalismen.

Sosialistiske teoriar byggjer på dei republikanske og meiner at reelt demokrati føreset solidaritet og små sosiale forskjellar mellom innbyggjarane. Dei krev difor at dei liberale rettane må supplerast med sterkare økonomiske og sosiale rettar, og at økonomien og andre delar av samfunnslivet i større grad må liggje under demokratisk kontroll.

Ein enkel teori, inspirert av dei første demokratia i den greske antikken, seier at ein har demokrati så lenge fleirtalet bestemmer og får viljen sin gjennomført. Teorien tilseier at innbyggjarane bør få vere med og styre direkte, til dømes gjennom folkeavstemning, og at det er udemokratisk å ha lover og institusjonar som bind folkeviljen. I si moderne form blir dette synet gjerne kalla populistisk demokrati.

Deliberative teoriar seier at demokratiet krev ei opplyst folkemeining som berre kan dannast gjennom ein fri og open samfunnsdebatt. Til skilnad frå populistiske teoriar seier dei at fleirtalsmeininga ikkje alltid er legitim, til dømes dersom samfunnsdebatten er prega av løgn og manipulasjon, eller at nokre grupper ikkje har fått kome til orde.

Eit aktuelt spørsmål innanfor demokratiteori er i kva grad demokratiet kan og bør utvidast utover landegrensene. Eitt syn er at demokrati føreset ein gjensidig tillit og ein fellesskap mellom innbyggjarane som berre kan eksistere i ein nasjonalstat. Det motsette synet er at ein ikkje kan ha reelt demokrati så lenge innbyggjarane ikkje har høve til å påverke internasjonal politikk og økonomi gjennom felles institusjonar og organisasjonar som til dømes EU.