abessiv (grammatikk)

I estisk er kasusen abessiv vanleg, og blir danna ved å leggje suffikset -ta til ei stamme som er lik genitiv eintal. Til dømes har substantivet päike 'sol' genitivforma päikese. Abessivforma er päikeseta 'utan sol', som illustrert i denne setninga:

• Päikeseta on külm.
• 'Utan sol er det kaldt.'

Ofte er abessivforma kombinert med preposisjonen ilma 'utan', til dømes ilma päikeseta 'utan sol'.

Abessiv finst i finsk, og har suffikset -tta / -ttä (vokalen vekslar vokalharmonisk), som i dømet nedanfor, der rahatta 'utan pengar' og passitta 'utan pass' er abessiv eintal av høvesvis raha 'pengar' og passi 'pass':

• Hän lähti ulkomaille rahatta ja passitta.
• 'Han drog til utlandet utan pengar og utan pass.'

Konstruksjonen er likevel lite brukt i standardfinsk, og det normale er å nytte preposisjonen ilman 'utan' i staden, som i ilman rahaa 'utan pengar' (rahaa er partitiv av raha 'pengar').

Derimot er abessiv av tredje infinitiv heilt vanleg. Eit døme på første infinitiv er itkeä 'gråte', som i tredje infinitiv blir itkemä. Til denne legg vi så -tta / -ttä og får itkemättä 'utan å gråte'.

Begge dei mordvinske språka – ersa (эрзя erzia) og moksja (мокша mokša) – har kasuset abessiv. Til dømes er кудовтомо (kudovtomo) 'utan hus' abessiv av кудо (kudo) 'hus' på ersa.

Ein finn former frå begge dei mordvinske språka i til dømes Parlons mordve. Une language finno-ougrienne de Russe (2006) av Ksenija Djordjević og Jean-Léo Leonard.

I eldre nordsamiske grammatikkar, til dømes Lærebok i lappisk (1926–1929) av Konrad Nielsen, blir ei form som áhčihaga 'utan far' analysert som abessiv av substantivet áhčči 'far'.

Nyare grammatikkar skriv dette i to ord, áhči haga 'utan far', og analyserer det som eit substantiv i genitiv/akkusativ pluss postposisjonen haga 'utan'. (Konrad Nielsen diskuterer også denne alternative analysen.) Her er eit døme frå North Sámi. An Essential Grammar (2017) av Riitta-Liisa Valijärvi og Lily Kahn:

• Guovža galgá birget guhká biepmu haga.
• 'Ein bjørn må klare seg lenge utan mat.'

Nyare nordsamiske grammatikkar operer likevel med kategorien verbabessiv. Frå infinitiven mannat 'gå' kan ein danne verbabessiven manahaga 'utan å gå', alternativt manakeahttá. Suffikset -haga har med andre ord nøyaktig same form som den nemnde postposisjonen haga 'utan'. Denne setninga illustrerer bruken av verbabessiv:

• Oskkokeahttá ii beasa albmái.
• 'Utan å tru slepp ein ikkje inn i himmelen.'

Som Knut Bergsland skriv i Sydsamisk grammatikk (1982), kan eit ord som aehtjehth i sørsamisk anten analyserast som eit adjektiv med tydinga 'farlaus' eller som ei bøyingsform med tydinga 'utan far' i kasuset abessiv av substantivet aehtjie 'far'.

Analysen som adjektiv er truleg å føretrekkje. Eit karakteristisk drag ved samiske adjektiv er at dei òg har ei attributiv form, og ved sida av former som aehtjie finst det – som Bergsland også skriv – attributive former som aehtjehts, til dømes aehtjehts maana 'farlaus unge'.

Ungarsk har eit suffiks -(a)t(a)lan / -(e)t(e)len (vokalen vekslar vokalharmonisk) som til dels blir omtala som eit abessivsuffiks, men som helst bør analyserast som eit adjektivisk avleiingssuffiks.

Når ein legg dette suffikset til eit adjektiv som komoly 'seriøs', får ein komolytalan 'useriøs'.

Dersom ein legg dette suffikset til verbstamma vár 'vente', får ein adjektivet váratlan 'uventa'.