infinitiv (grammatikk)

Infinitiv er den einaste bøyingsforma av eit verb som på norsk kan ha infinitivsmerket å framfor seg, for eksempel å svømme.

Faktaboks

Uttale
infˈinitiv
Etymologi
latin (modus) infinitivus ‘ubestemt måte’, det vil seie utan personendingar

Infinitivsmerke finst stort sett berre i germanske språk, så forklaringa ovanfor fungerer ikkje for alle språk. Ei meir generell forklaring som ikkje tek utgangspunkt i norsk, kan formulerast slik:

  1. Infinitiv er ei infinitt bøyingsform som skil seg frå andre bøyingsformer av verbet ved å ikkje vere bøygd i tempus (tid) eller modus.
  2. Infinitiv er den substantiviske bøyingsforma av verbet: Infinitiven kan ha funksjonane til eit substantiv i ei setning, ved å vere subjekt, objekt, predikativ eller utfylling for preposisjon.
  3. Infinitiv skil seg frå verbalsubstantiv ved å kunne ta objekt og/eller predikativ.

Eksempel:

  • Infinitiv som subjekt: Å svømme er fin trening.
  • Infinitiv som objekt: Eg likar å svømme.
  • Infinitiv som predikativ: Min favoritthobby er å svømme.
  • Infinitiv som utfylling til preposisjon: Han gleder seg til å svømme igjen.
  • Infinitiv med (direkte) objekt: Eg likar å spele ludo.
  • Infinitiv med indirekte og direkte objekt: Eg likar å gje kona mi ein klem.
  • Infinitiv med predikativ: Eg likar å vere lærar.

At ein infinitiv ikkje blir bøygd i tempus (tid), treng ei presisering. Sjå avsnittet Infinitiv i latin lenger nede.

Det er vanleg å bruke infinitiven som oppslagsform i ei ordbok, men i latinske ordbøker brukar ein 1. person eintal, presens, indikativ, til dømes amō 'eg elskar' i staden for infinitiv amāre '(å) elske'.

Infinitiv som «den ubøygde forma av verbet»

Ein støyter ofte på ein definisjon av infinitiv som «den ubøygde forma av verbet». Denne definisjonen har truleg oppstått som ei feilaktig formulering frå latinsk grammatikk. Den latinske infinitiven kan nemleg definerast som den einaste infinitte forma som manglar deklinasjon.

Den norske infinitiven er ikkje «ubøygd». Som dei fleste andre bøyingsformer har han eit eige bøyingssuffiks, -e (nynorsk også -a):

  1. Viss stamma endar på konsonant eller ein diftong, har infinitiven alltid dette suffikset: svømme, kaste, bite, pløye, sneie
  2. Viss stamma endar på vokal (monoftong), har infinitiven dette suffikset viss preteritum endar på -a (bokmål også -et): true (preteritum trua), loe (preteritum loa).

Infinitivsuffikset manglar ved nokre av verba med ei stamme som endar på vokal:

  1. Viss stamma endar på vokal, har infinitiven ikkje noko suffiks viss preteritum endar på -dde: tru (preteritum trudd), sko (preteritum skodde), fri (preteritum fridde)
  2. Viss stamma endar på vokal, har infinitiven ikkje noko suffiks viss verbet er sterkt: bli (preteritum blei), ta (preteritum tok), gje/gi (preteritum gav).

Infinitiv i latin

Medan norske verb har berre éin infinitiv, har latinske verb fleire. Dersom ein slår opp i ein latinsk grammatikk, får ein inntrykk av at latinske verb kan ha opp til seks infinitivar, og dei blir som regel beskrivne slik, med verbet amō 'eg elskar' som eksempel:

- AKTIV PASSIV
PRESENS amāre 'å elske' amārī 'å bli elska'
PERFEKTUM amāvisse 'å ha elska' amātus esse 'å ha vorte elska'
FUTURUM amātūrus esse 'å skulle elske' amātum īrī 'å skulle bli elska'

Frå ein morfologisk synsvinkel har eit latinsk verb maksimalt tre infinitivar – dei aktive amāre og amavisse og den passive amārī. Konstruksjonane amatūrus esse, amātus esse og amātum īrī er perifrastiske konstruksjonar som ikkje inneheld nokon infinitiv av amō.

Å kalle amāre og amārī for «presens infinitiv» er villeiande. Det dreiar seg om imperfektum infinitiv. Termane presens, preteritum og futurum representerer absolutte tempus, mens imperfektum og perfektum representerer relative tempus.

Språk utan infinitiv

Moderne gresk og fleire andre språk på Balkan – som albansk, bulgarsk, romanes – manglar infinitiv, trass i at verbet har ei omfattande bøying. Det same gjeld for semittiske språk, til dømes arabisk, maltesisk, hebraisk og amharisk. I språk der verbet ikkje blir bøygt, finst det inga form som kan kallast infinitiv; mandarin 爱 ài kan setjast om med '(å) elske', 'elskar', 'elska' eller 'elsk' avhengig av samanhengen'. Her er eit eksempel som viser korleis moderne gresk uttrykkjer setningar der vi på norsk brukar ein infinitiv:

  • Elpízo na érθo ávrio (Ελπίζω να έρθω αύριο) 'Eg håpar å kome i morgon'
  • Ord for ord: Eg håpar (elpízo) at eg kjem (na érθo) i morgon (ávrio)

Uttrykket na érθo, som her er sett om med 'at eg kjem', er bygt opp av konjunktiv-partikkelen na og den avhengige verbforma érθo 'eg kjem'.

Les meir i Store norske leksikon

Kommentarer (3)

skrev Tor-Ivar Krogsæter

Det står at infinitiv ikkje har tempus, men korleis forstår ein da perfektum eller futurum infinitiv? Det me vanlegvis omtalar som berre infinitiv, er jo eigenleg presens infinitiv. Eg synast ikkje dette var klårt forklart i artikkelen. Merk for øvrig at oppslagsordet ein finn i latinske ordbøker er natō, at infinitiv av natō er natāre, medan nō er verbet som har nāre som infinitiv (PIE: *(s)neh₂-); at vokalen er lang, i motsetnad til dativen/ablativen nātō < nātus < nāscor; og til slutt at natō er danna av nō pluss verbalsuffikset -tō.

svarte Rolf Theil

Hei, eg reviderte denne artikkelen i juni, men la diverre ikkje inn noko svar på denne kommentaren din. 1. Eg brukar no amō som dømeverb i latin, no er omtalt i eit eige avsnitt. 2. Latinske infinitiver har ikkje bøying i absolutt tempus (preteritum, presens og futurum), men i relativ tempus (perfektum, imperfektum), men det finst morfologisk berre tre latinske infinitivar – amāre, amāri, amavissse – ikkje seks.

skrev Tor-Ivar Krogsæter

Orsak for skrivefeilen over (*synast skulle ha vore synest). Eg tenkte det kunne vere nyttig å nemne kva Oxford Latin Dictionary seier om -tō: «v[er]b[a]l suff[ix]. Enlargement of -o³, formed from p[er]f[ect] p[artici]ples {sīc} pass[ive], appearing as -so when p[artici]ple is in -sus (iacto, salto, dormito, defenso).»

Kommentaren din publiseres her. Fagansvarlig eller redaktør svarer når de kan.

Du må være logget inn for å kommentere.

eller registrer deg

Fagansvarlig for Morfologi

Rolf Theil
Professor emeritus, Universitetet i Oslo