aymara (språk)

Aymara utgjer ein eigen aymaransk språkfamilie saman med jaqaru (kring 700 talarar i 2000) og kawki (9 talarar i 2005). Dialektskilnadene innanfor aymara er ikkje større enn at alle forstår kvarandre.

Aymara blir snakka i eit ganske samanhengande område på høgsletta Altiplano (aymara Qullaw) i den breiaste delen av Andesfjella, frå Titicaca-sjøen i nord til saltsjøen Poopó i sør.

Språket hadde tidlegare ei større utbreiing nordover i Peru, men har truleg vore snakka på den andinske høgsletta i over 2000 år. Somme knyter språket til den prekolumbianske tiwanaku-kulturen (kastiljansk Tihuanaco) (1500 fvt. – 1200 evt.). Aymara-folket blei innlemma i riket til dei quechua-talande inkaene (frå 1200- til 1500-talet), fram til den spanske koloniseringa (1533).

Den italienske jesuittmisjonæren Ludovico Bertonio gav ut den første aymara-grammatikken i 1603. Ei rettskriving som gav att lydsystemet i aymara på ein fullgod måte fekk språket først i 1968, og ei lett revidert utgåve blei godkjend som offisiell rettskriving av regjeringane i Bolivia og Peru i 1985.

Når ei setning inneheld subjekt (S), objekt (O) og verb (V), kjem setningsledda normalt i rekkjefølgja SOV:

'Eg vekte ungen din til ulempe for deg.'

Orda kan analyserast slik:

naya-x 'eg + tema'

wawa-m 'unge + din'

sar-ta-ya-raq-sma 'gå + oppover + få til + til ulempe for + eg–deg'

Suffikset -sma viser at 'eg' er subjekt, og at 'du' er objekt, og aymara uttrykkjer subjekt og objekt i same suffikset. Til dømes heiter 'eg gir (det) til deg' chur-sma, 'du gir (det) til meg' chur-ista og 'vi gir (det) til han/henne' chur-tan. Eit objekt i 3. person er aldri nemnt i suffiks til verbet.

• amerikanske urfolksspråk