Gro Holm

Gro Prestegard Holm var fødd i Odda i Hardanger. Ho voks opp på ein gard som nest eldst av fire systrer og var odelsjente. Ho hadde inga formell utdanning etter folkeskulen, men las mykje og øvde seg på å skrive i den handskrivne avisa til Odda ungdomslag, der ho var redaktør.

Gro Holm budde i periodar saman med mannen sin, ingeniør og biletkunstnar Olav Paulson Holm, i Oslo, Sverige, Berlin og Paris. Frå 1920 dreiv ho morsgarden Bergjaflot i Odda.

Holm debuterte 54 år gammal med romanen Sut og skreiv i alt sju bøker. Sut blei skriven til ein stor nordisk romankonkurranse i 1931. Manuset fekk ikkje premie, men kom ut på Gyldendal året etter. Deretter kom romanane Odelsjord, 1933, og Kår, 1934, som følgde opp personar, handling og tematikk. Dei tre bøkene kom i 1951 ut samla med tittelen Løstølsfolket.

Historia om Løstølsfoket har ein eg-forteljar, kårkona Brita Løstøl, som fortel om livet sitt på ein liten vestlandsgard på slutten av 1800-talet. Vi følgjer to generasjonar i småbrukarfamilien gjennom «det store hamskiftet» i norsk jordbruk, med oppstykking av bruk, sterk folkevekst og utvandring til Amerika.

Holm skildrar bygdemiljøet frå bondekona sitt perspektiv, viser fram slitet med gardsarbeidet og dei mange barnefødslane, og viser korleis mannssamfunnet rundt bondekona overser og nedvurderer. Løstølsfolket er krass og dokumentarisk realisme om kvinneundertrykking i eit mannsmiljø.

Bygdesamfunnet er nådelaust avkledd og avromantisert i desse bøkene. Den vesle hardangerbygda er framstilt som trong og grå og ein stad der folket slit seg ut i åndeleg og materiell fattigdom. Bøkene fekk motstand då dei kom, bygdefolket såg det som svartmåling, men om kritikken i dei er krass, er bøkene likevel solidariske med bygdesamfunnet og kvinnene.

Gro Holm var ein svært god forteljar. Ho samla historier og formuleringar frå kvardagen rundt seg, gode poeng og slåande og underfundige replikkar, og kunne presentere dette med humor og ironi i lag og forsamlingar. Denne folkelege og munnlege stilen med presist og godt skildra folkeliv er mønsteret også i romanane.

Ho skreiv på både nynorsk og bokmål. Romanane De hvite kull og Takk så var det ikke mer (1927) er på bokmål, medan trilogen om Løstølsfolket og dei to andre romanane, Hjelpelaus og Monsens hotell, er skrivne på nynorsk.

• Gro Holm i Norsk biografisk leksikon

• Dannemark, Nils I.S.: «Gro Holm – ei av dei glømte kvinnene i den nynorske litteraturen» i Syn og segn 84 (1978), 605-20
• Steinfeld, T.: «Et grepa kvinnfolk og en nådeløs realist» i Engelstad, Irene m.fl., red.: Norsk kvinnelitteraturhistorie, b. 2, 1989, 198-204, isbn 82-7350-120-5