kongruens (grammatikk)

Her er nokre norske eksempel, der adjektivet raud kongruerer med eit substantiv:

1. ein raud båt
2. raude båtar
3. den raude båten
4. dei raude båtane
5. eit raudt hus
6. raude hus
7. det raude huset
8. dei raude husa
9. båten er raud
10. båtane er raude
11. huset er raudt
12. husa er raude
13. ho måla båten raud
14. ho måla båtane raude
15. ho måla huset raudt
16. ho måla husa raude

• Eksempel 1–8 viser nomenfrasar der adjektivet er adledd og kongruerer med overleddet (eit substantiv) i numerus (tal), genus (grammatisk kjønn) og binding (bestemtheit).
• I eksempel 9–12 fungerer adjektivet som subjektspredikativ og kongruerer med subjektet i numerus og genus.
• I eksempel 13–16 fungerer adjektivet som objektspredikativ og kongruerer med objektet i numerus og genus.

I mange språk kongruerer verbet med subjektet, som i desse engelske eksempla, der verbet varierer mellom eintal og fleirtal i samsvar med subjektet.

• The girl is playing with her new friend. (Jenta leikar med den nye venen sin.)
• The girls are playing with their new friend. '(Jentene leikar med den nye venen sin.)

Det finst språk der verbet kongruer med både subjektet og objektet. I swahili kongruerer verbet alltid med subjektet, og dessutan med objektet for å vise at det er bunde (bestemt), som i desse eksempla, der prefiksa på verbet er skilde ut med bindestrek:

1. Mgeni a-me-leta kisu. 'Gjesten har teke med ein kniv.'
2. Wageni wa-me-leta kisu. 'Gjestene har teke med ein kniv.'
3. Mgeni a-me-leta visu. 'Gjesten har teke med knivar.'
4. Mgeni a-me-ki-leta kisu. 'Gjesten har teke med kniven.
5. Mgeni a-me-vi-leta visu. 'Gjesten har teke med knivane.'
6. Wageni wa-me-vi-leta visu. 'Gjestene har teke med knivane.'

Mgeni 'gjest' eller wageni 'gjester' er subjektet i alle setningane, mens kisu 'kniv' eller visu 'knivar' er objekt. Verbet har stamma -leta 'ta med' og presens perfektum-prefikset me-. Her er ein analyse av dei andre verbprefiksa:

• Prefikset a- konguerer med eit subjekt som viser til éin person.
• Prefikset wa- kongruerer med eit subjekt som viser til fleire personar.
• Prefikset ki- kongruerer med eit bunde (bestemt) objekt som viser til éin ting.
• Prefikset vi- kongruerer med eit bunde (bestemt) objekt som viser til fleire ting.

Kongruens inneber at eit ord viser grammatiske trekk som det har fått frå eit anna ord. I nomenfrasen raude båtar har raude trekka ubunde og fleirtal frå substantivet båtar. Det ordet som dei grammatiske trekka kjem frå, er ein kontrollør, og det ordet som får trekk frå kontrolløren, er eit mål.

Ovanfor finst det eksempel på desse fem typane kongruens:

• grammatikk
• kongruens – geometri
• kongruens – tallteori