handlingsregelen

Pengebruken skal tilpassast konjunktursvingingane i økonomien. Den skal med andre ord fungere motsyklisk. Handlingsregelen er tilpassa dette ved at staten skal kunne bruke meir enn fire prosent når økonomien går dårlegare og mindre enn fire prosent når det går bra.

Omgrepet «handlingsregel» er mynta direkte på dette handlingsrommet som dei statlege styresmaktene har fått til å porsjonere oljeinntekter inn i norsk økonomi, avhengig av konjunkturane.

I tillegg til vekslande konjunkturar har auka politiske ambisjonar rokka ved fireprosentregelen. 2010-budsjettet, som vart vedteke etter ein valkamp med kostbare valløfte, baserte seg på 45 milliardar kroner meir i oljepengar enn handlingsregelen på fire prosent tilsa. To år seinare vart likevel budsjettet gjort opp med bruk av berre 3,2 prosent av realavkastinga.

Framståande økonomar, som mellom anna sentralbanksjefen og sjefen for Statistisk sentralbyrå, tok så til orde for at handlingsregelen burde endrast frå fire til tre prosent på grunn av den store veksten i den statlege oljeformuen. I februar 2017 foreslo regjeringa å setje ned anslaget for fondsavkastinga til tre prosent. Bakgrunnen for dette forslaget var forventningar om lågare avkasting av fondet i framtida.

Handlingsregelen har frå første stund hatt tilslutning frå alle parti på Stortinget med unntak av Framstegspartiet. Ideen om denne særnorske «regelen» fekk dåverande statsminister Jens Stoltenberg og finansminister Karl Eirik Schjøtt-Pedersen frå leiande samfunnsøkonomar.

I det politiske miljøet var det få motførestillingar. Handlingsregelen har etter 2001 vore noko alle parti har måtta aksepterte ved alle regjeringsdanningar.

Framstegspartiet sin tidlegare leiar, Carl I. Hagen, er ein av dei få som har argumentert energisk mot dette politiske verkemiddelet. Han ser det som ei tvangstrøye, og har ønskt å bruke endå meir av oljeinntektene til å kjøpe varer og tenester i utlandet, sidan det ikkje vil føre til noko inflasjonspress.

Motargumentet frå økonomar og politikarar er at handlingsregelen vart vedteken ikkje minst for å spare offentlege kroner til framtidige generasjonar når petroleumsinntektene minkar.

• Statens pensjonsfond utland
• offentleg budsjettering
• statsbudsjett

• Filmklippet Kort om: Handlingsregelen hos NRK skole

• St.meld. nr. 29 (2000-2001). Retningslinjer for den økonomiske politikken.
• Øystein Thøgersen: Forvaltning av petroleumsformuen (Finansavisen 9. februar 2002)