folkedans i Noreg

Bygdedansane var i hovudsak gamle dansar først på 1800-talet, det var dei ein i første omgang kalla folkedans eller nasjonaldans. Bygdedansane er i hovudsak pardansar, og dei er ulike frå stad til stad og har også litt ulike namn. Springar er vanleg namn på ein dans i 3/4 eller udelt takt som finst sør og vest i landet, pols er namn på ein liknande dans også i 3/4 takt som finst i nord og aust. Gangar og halling er namn på pardansar, liknande springaren, men med musikk vanlegivis skriven i i 2/4, 6/8 eller 3/8 takt. Hallingen blir også ofte dansa som solodans. Rull er ei enkel, yngre form som var mest brukt på Voss og i Hardanger. Bygdedansane har likskap og samheng med danseformer i Europa, og tydelegast er nok likskapen mellom springaren og den tysk-austerikske ländleren. Sjølv om pols-namnet peikar på Polen, er samanhengen mellom polske og nordiske dansar meir komplisert.

Runddansane også kalla gammaldansar var nye dansar i Noreg tidleg på 1800-talet, og var ikkje rekna til folkedans då. Dei var del av ein felles-europeisk mote, og kom frå den tyske og den slaviske delen av sentral- og aust-Europa. Den første runddansen som kom til Noreg var truleg valsen like før 1800. Den gongen blei vals brukt om ei parvis snuing til musikk i 3/4 eller 2/4 takt. Den i 2/4 takt fekk mange ulike nam, som hopvals, skotsk vals, hamburgervals. I 1840 vart ein variant av denne forma presentert som ny tsjekkisk motedans i Paris under namnet polka. På bygdene i Noreg heldt dei forkortingar av dei gamle namna seg. I tida etter 1850 fekk vi polkamasurka og reinlender, og frå den første utvikla den særnorske austlandsmasurkaen seg. Seinare kom wienerkryss og pariserpolka og til sist på 1950-talet lettisk polka.

Turdans var på 1800-talet først og fremst brukt om overklassen sine formasjonsdansar. Dei høyrde stort sett til danseslekta kontradansar. Klara Semb reiste rundt i ungdomslaga i Noreg for å undervisa den songdansen Hulda Garborg gav ideen til i 1902. På reisene sine fann ho her og der enkle, fast strukturerte dansar som passa betre til avveksling frå songdansen, enn dei oftast svært kompliserte bygdedansane. Difor tok ho slike dansar i bruk i undervisinga si. Dei vart i lag med songdansen eit felles nasjonalt repertoar i ungdomslaga, og Klara Semb kalla etter kvart alle desse dansane for turdans. Det var både kontradansar, rilar og fast strukturerte pardansar (einmelodipardansar).

1900-talsdans vart også kalla moderne dans og samlar folkeleg samværsdansar som var nye på 1900-talet, slik som one step, tango, foxtrot, swing/rock'n roll, twist og shake. Dei var ikkje rekna som folkedans, sjølv om folkedansarane og andre tok oppatt også nokre av desse dansane når dei var i ferd med å gå av bruk.

Songleikane var ikkje rekna som dans etter gammalt, dei vart dansa til song, og var sett på som meir uskuldige og mindre syndige enn dansen. Vi har kjelder for songleikar heilt tilbake på 1700-talet. Dei blei brukt i bygd og by, av vaksne, unge og barn, og vart dansa i ring eller på rekker. I dag blir dei brukte på juletrefestar, og særleg av bybarn i friminutt på skulen, men der er repertoaret i endring, det blir mindre ring- og rekkedans, og meir klappeleikar og dansar inspirerte av musikkvideoar.

Songdansen er Hulda Garborg si nyskaping frå 1902. Ho ville få norske folkeviser i praktisk bruk att, og knytte dei saman med den færøyske kjededansen. Dette vart utvikla vidare, særleg av Klara Semb, og det vart laga eigne dansemåtar til mange ulike viser, etter kvart også nyare viser. Dansen vart primært brukt av folkedansarane i Noregs Ungdomslag, og Klara Semb gav ut songdansen i bøkene sine.