Ulster Unionists

Frå grunnlegginga av Nord-Irland i 1921 og fram til 1972 var Ulster Unionist Party (UUP) og Orangeordenen dei to sentrale unionistorganisasjonane. Frå skipinga i 1905 oppnemnde Orangeordenen 50 av dei 200 medlemene i Ulster Unionist Council, og berre svært få UUP-medlemer med posisjonar i partiet heilt fram til langt utpå 1970-talet stod utanfor Orangeordenen.

Orangeordenen og Ulster Unionist Party hadde formelle organisatoriske band til kvarandre heilt til Orangeordenen braut desse banda i 2004. Dette brotet var dels eit uttrykk for at unionismen hadde vorte tydeleg politisk fragmentert i tiåra føre, men var nok også eit uttrykk for at Orangeordenen meinte at Ulster Unionist Party hadde gjeve for mykje etter for ynskjemål frå republikanarane i fredsprosessen for Nord-Irland i 1990-åra.

Ulster Unionist party har hatt klårt fallande oppslutnad frå ein topp på 83,8 prosent av røystene i Nord-Irland i valet til det britiske Underhuset i 1923. Fram til tidleg på 1970-talet samla partiet støtte frå i overkant av 50 prosent av veljarane, og heldt seg på ein oppslutnad på over 30 prosent til og med 1997. Etter langfredagsavtala i 1998 har partiet falle vidare i oppslutnad, og sidan 2003 har Democratic Unionist Party (DUP) vore uutfordra som det største unionistpartiet i Nord-Irland. Democratic Unionist Party fekk likevel ein tydeleg tilbakegang ved valet til det nordirske parlamentet i 2022. Då fekk fløypartiet Traditional Unionist Voice (TUV) 7,6 prosent av røystene, medan det gamle dominante unionistpartiet UUP berre fekk 11,2 prosent av røystene – og var redusert til fjerde største parti i Nord-Irland.

For alle ulsterunionistar er det ei stor utfordring at det republikanske partiet Sinn Féin i 2022 for fyrste gong fekk størst oppslutnad i eit val i Nord-Irland. Ulsterunionistar fryktar at dette vert eit viktig steg på vegen til oppløysing av unionen mellom Nord-Irland og Storbritannia, og til irsk samling. Pessimistar innanfor Ulsterunionismen fryktar i dag at republikanarane om kort tid kan sitja med regjeringsmakta på båe sidene av grensa gjennom Irland, og at resultata frå folketeljinga i 2021 vil visa at personar som har vokse opp med katolisisme som religion i heimen (kulturelle katolikkar) for fyrste gong vil vera i fleirtal. Det er både fagleg usemje og uvisse om i kva grad religion eigenleg har vore konflikttemaet, og i kva grad religion påverkar den politisk ståstaden i spørsmålet om framhald av unionen eller irsk samling i ein sjølvstendig republikk.

Dei meir optimistiske peikar på at det er lite sannsynleg at eit slikt fleirtal vil koma så raskt, og at irsk samling uansett vil krevja at eit fleirtal røyster for det i folkerøysting. Meiningsmålingar tyder framleis på eit klårt fleirtal for framhald av unionen.

Likevel er det vanleg å rekna med at Ulsterunionismen i båe tydingane av omgrepet er i ei slags krise på 2020-talet, både politisk (fragmentering og oppslutnad) og demografisk.