Matthias Krogh

I studietida i København vart Krogh fengt av ideane i opplysningstida, med tru på ein kristendom som kunne foreinast med framsteg og fornuft. Denne visjonen følgde han resten av livet. Tilbake i Nordland var det nok å ta fatt på, og han byrja med skulen. Lærarane var ofte uskulerte menn med lav status, og undervisninga ofte elendig. Skulle fiskarbøndene sjå verdien av skulegang, måtte lærarane verte betre, og for Krogh vart det ei livslang oppgåve å styrkje lærarutdanninga. For å fremje lesedugleik og leselyst hos born og vaksne baud han prestane å lage boksamlingar, og han oppretta sjølv eit bibliotek på Alstahaug.

Krogh sin innsats for lærarutdanninga nådde ein milepåle i 1826. Då vart Trondenes Seminarium etablert, som den første offentlege lærarskulen i landet. Dei ni studieplassane vart fordelte mellom prostia i bispedømet, og samane hadde eigen kvote. Krogh var oppteken av samane sin situasjon.

Biskopane hadde stor innverknad på val av undervisningsspråk, og forgjengaren hans hadde køyrt ei hard fordanskingslinje. Krogh reagerte mot dette og ville innføre samisk i skulen igjen. Språkstriden vart ikkje løyst med det første, men utdanning av samiske lærarar var eit steg på vegen.

På nasjonalt nivå ivra Krogh for å skipe eit eige norsk universitet. Det ville skape vitskap og vokster, og den jordnære biskopen meinte at også jordbruk og fiske måtte verte universitetsfag. Like viktig var det at eit nasjonalt universitet ville styrkje den nasjonale sjølvtilliten. Han var med i ein konkurranse om dei beste universitetsplanane, med eit forslag som vart nummer to. Då Universitetet i Oslo (Det Kongelige Frederiks Universitet) vart oppretta i 1811, samla han inn pengar til etableringa frå bispedømet i nord.

Krogh var av embetsslekt, og sjølv var han den høgaste geistlege i Nord-Noreg, men solidariteten hans låg hos vanlege folk. Som teolog vende han seg bort frå pietismen og mot ein meir livsglad kristendom. Han meinte at den dystre salmeboka til Thomas Kingo måtte skiftast ut med lysare salmar, og at den strenge konfirmasjonsundervisninga måtte reformerast. Alle skulle forstå at Gud er god, og at åndeleg og jordisk utvikling er eit Guds gode.

Han var ikkje redd for å tale imot styresmaktene. I krigsåra 1807–1811 var levekåra harde. Folk døydde av svolt, og Krogh hjelpte dei med korn frå eige forråd. Samtidig kritiserte han hardhjarta futar og kjøpmenn som ikkje tok innover seg at folket svalt. I butikkane var det skort på det meste, men flust med brennevin, og han refsa kjøpmennene for at dei tok ågerprisar på matvarer og fiskeutstyr.

I 1814 vart Krogh vald som representant for Nordland til det første norske stortinget, 1815–16, og han nytta tida effektivt. Han var med i fleire komitear og fremja saker for både helsestell og skule. Mest påliggjande var det å sikre fleirtal for det gamle kravet om kjøpstadløyve til Nordland. Forslaget møtte mykje motbør, særleg frå Bergen-representantane, men i 1816 fekk Bodø bystatus. Nordland hadde fått sin første by.

• Mathias Krogh i Norsk biografisk leksikon
• Den norske kirke
• kristendommens historie i Norge

• Edvard Ruud: «Mathias Bonsach Krogh», i Bøfjerding ’95, Bø i Vesterålen 1995
• K.J. Barlindhaug: Beretning om Tromsø offentlige lærerskole 1826–1926,

• Andreas Erlandsen: Biographiske Efterretninger om Geistligheten i Tromsø Stift. Christiania 1857, nb.no
• Markus Andre Jensen: «– Et nådens år!», om nyttårstalen til biskop Tor B. Jørgensen, bodonu.no, publisert 5.1.2015