rettshistorie

På 1800-tallet byrja historikarar å studera dei norske mellomalderlovene. I perioden 1835–1837 reiste Rudolf Keyser og Peter Andreas Munch rundt på stortingsstipend til bibliotek og samlingar i Skandinavia for å laga avskrifter av mellom anna landslova, med tanke på ei kjeldekritisk utgjeving på norrønt. landslova vart publisert i 1848 i andre bandet av det fem band store verket *Norges gamle Love* som kom ut i perioden 1846–1895. Rudolf Keyser og Peter Andreas Munch førte systematisk oversikt over kva variasjonar ein fann i dei ulike manuskripta. Det gjorde dei med å setja inn eit fotnoteteikn i teksten for å markera ein variasjon. Deretter oppgav dei i fotnoten kva variasjonar ein fann i ulike manuskript. For at eit slikt system skulle fungera reint praktisk, laga Keyser og Munch ei ordning der alle manuskript fekk ein bostavkode. Fyrste bokstaven er enten G, F, E eller B alt etter om manuskriptet var skrive for å brukast på Gulating, Frostating, Eidsivating eller Borgarting. Det er normalt å omtala kvar av desse manuskriptgruppene inndelt etter lagdøme, som redaksjonar. Deretter er manuskripta gjeven ein bokstav frå a og utetter for å skilja dei innan kvar redaksjon.

Keyser og Munchs arbeid med mansuskript

Nasjonalbiblioteket.

Lisens: Falt i det fri (Public domain)

Tema for rettshistoria er rettens historie. Rettshistorie er både eit rettsvitskapleg og historievitskapleg fagfelt.

Innan rettsvitskapen er rettshistorie eit gjennomgåande fagfelt, som vil seia at det ikkje er avgrensa til einskilde rettsområde som til dømes strafferett, prosessrett, forvaltningsrett eller erstatningsrett. Dette er ein status rettshistoria deler med andre rettsvitskaplege fagfelt som til dømes rettsfilosofi, rettssosiologi og rettsøkonomi. Rettshistorie vert av den grunn gjerne forstått innan rettsvitskapen som eit perspektivfag, eller som eit bindestreksfag som binder saman rettsvitskapen med andre vitskapar. Dette i motsetnad til fagfeltet rettsvitskap, som handsamar rettsreglar innan sitt felt.

Innan historievitskapen er rettshistorie eit fagfelt med ein eigen innfallsvinkel til samfunnet, på same måte som til dømes politisk historie, sosialhistorie og økonomisk historie. Men rettshistorie er òg eit profesjonshistorisk fagfelt på same måte som medisinsk historie. Det vil seia at det i staden for å gjera teneste som ein innfallsvinkel til samfunnet, vert undersøkt og formidla som ein eigen sfære i samfunnet. Ei rad filologar har arbeidd historisk med rettshistoriske tema frå mellomalderen.

Ein kan dela rettshistoria opp i ein indre og ytre rettshistorie. Den indre rettshistoria handsamar til dømes retten sine institusjonar, rettsvitskapen og rettskjeldene. Dette er gjerne tema for den rettsvitskaplege rettshistoria. Den ytre rettshistoria handsamar til dømes retten sin sosiale funksjon og konsekvensar, rett som politisk instrument og rett som kulturuttrykk. Dette er gjerne tema i den historievitskaplege rettshistoria.

Rettshistoria si historia

Verket Lovenes ånd frå 1748 av Charles Montesquieu er ein viktig del av bakgrunnen for at rettshistorie vaks fram som eit eige fagfelt. Her presenterte Montesquieu ideen om at gjeldande rett best kan forståast gjennom å undersøkja korleis den har vakse fram opp gjennom historia.

Det er i denne tradisjonen vi må forstå utgjevinga av norske lover frå 1103 til 1669 av Hans Paus i tobindsverket Samling af gamle norske Love frå 1751–1752. Verket var grunnlaget for at fleire juristar og historikarar gav rettshistoriske bidrag fram mot 1814, og slik var med å skapa ein norsk, politisk identitet. Det rettshistoriske tidsskrift Samlingar af juridiske og historiske Materier vart gjeve ut av Lortentz Ewensen i Trondheim mellom 1784 og 1786.

I løpet av 1800-talet var rettshistorie ein av byggesteinane i den nasjonale sjølvforståinga. I dette hundreåret vart rettshistorie òg for alvor noko meir enn mellomalderrettshistorie. Det var likevel forsking på denne perioden som dominerte. Rudolf Keyser og Peter Andreas Munch gav ut norske mellomalderlover i trebindsverket Norges gamle love i 1846–1849. Viktige rettshistoriske bidrag vart gjeve av Keyser og Munch sjølve, ved sida av Frederik Brandt, Ludvig Maribo Benjamin Aubert, Ernst Sars, Torkel Aschehoug og Ebbe Hertzberg. Det at norsk mellomalderrett no var lett tilgjengeleg (trykt) på norrønt, gjorde at tyske forskarar som til dømes Jacob Grim, Karl von Amira og Konrad Maurer òg kom med viktige forskingsbidrag.

Dersom 1800-talet kan seiast å ha vore den rettsvitskaplege rettshistoria sitt hundreår, så vart 1900-talet dominert av den historievitskaplege og filologiske rettshistoria. Sentrale bidrag vart gjevne av Jens Arup Seip, Knut Helle, Else Mundal, Hilde Sandvik og Erling Sandmo. Ikkje minst vart òg rettspraksis, særleg frå tidleg moderne tid frå 1536 til 1814, inngåande rettshistorisk studert. Innan rettsvitskapleg rettshistorieforsking opna Dag Michalsen opp eit nytt fagområde gjennom sine studiar av norsk rettvitskap på 1800-talet.

På 2000-talet har internasjonaliseringa av retten, og ei rettsleggjering av samfunnet, gjort at rettshistorie har vakse som fagfelt både innan retts- og historievitskapen. Innan rettsvitskaplege rettshistorie har ein for fyrste gong sidan 1800-talet hatt fleire professorar som arbeider innan fagfeltet.

Litteratur

Eit bidrag til rettshistoria si historie er gjeven av Dag Michalsen i artikkelen «Rettsvitenskapens rettshistorie – norsk rettsvitenskap og middelalderrettshistorien 1850–1910», trykt i Tidsskrift for Rettsvitenskap i 2002. Det same har Jørn Øyrehagen Sunde gjort i artikkelen «Historiske argument i juridisk argumentasjon», publisert i P.A. Munch – Historiker og nasjonsbygger frå 2012.

Samla rettshistoriske framstillingar finn ein i Forelæsninger over den norske retshistorie av Fredrik Brandt frå 1880–1883, Udsigt over den norske rets historie frå 1898–1907 av Absalon Taranger, Rettssoga 1 utgjeven i 1970 av Knut Robberstad, Speculum legale – rettsspegelen: Ein introduksjon til den norske rettskulturen si historie i eit europeisk perspektiv frå 2005 av Jørn Øyrehagen Sunde, og Rett – en internasjonal historie frå 2011.

Les meir i Store norske leksikon

Kommentarer

Kommentaren din publiseres her. Fagansvarlig eller redaktør svarer når de kan.

Du må være logget inn for å kommentere.

Fagansvarlig for Nordisk rettshistorie i middelalderen

Jørn Øyrehagen Sunde

Professor, Universitetet i Bergen