evenkisk

Evenkisk er eit språk der leddstillinga i ei setning stort sett er SOV: subjektet (S) kjem som regel først i setninga og verbalet (V) som regel sist, medan andre setningsledd, som objekt (O) og adverbial, kjem mellom S og V. Her er ei setning som tyder 'Venen min gav meg ein ny kniv':

Språket har 12 kasus, og tre av dei finn vi i denne setninga:

• girkiiv 'venen min' har kasuset nominativ, som ikkje har ein særskild markør. Men ordet har possessiv-suffikset -v 'min'. 'Ven' heiter girkii.
• mindu 'meg' er dativ av bi 'eg'. Dativ er markert med suffikset -du.
• omaktava purtava 'ny kniv' har kasuset akkusativ. Nominativ er omakta purta. Akkusativ er markert med suffikset -va. Kasus er markert på både adjektiv og substantiv.

Verbet har stamma buu- 'gi' følgd av suffikset -re, som uttrykkjer nær fortid, og suffikset -n, som viser kongruens med eit subjekt i 3. person eintal.

Dei fleste adledda i ein nomenfrase står føre hovudet. Eit eksempel er омактава пуртава omaktava purtava 'ny kniv' i setninga over, med adjektivet omaktava 'ny' som adledd og substantivet purtava 'kniv' som hovud.

Den vanlege plasseringa av relativsetningar er òg føre hovudet, som i dette eksempelet, som tyder 'jenta som lagar støvlar':

Untalva 'støvlar' er akkusativ, igjen med suffikset -va. Untal er nominativ fleirtal av unta 'støvel'; -l er det vanlege fleirtalssuffikset, med varianten -il etter konsonant, som i дявил jav-il 'båtar', nominativ fleirtal av дяв jav 'båt'.

Verbforma oo-jari 'lagande, som lagar' har stamma oo- 'lage' følgd av -jari, eit partisipp-suffiks som uttrykkjer at ei handling skjer samtidig med ei anna handling.

Evenki har eit rikt orddanningssystem, med omkring 100 forskjellige avleiings-suffiks. Dette kan illustrerast med verbet i setninga nedanfor, som tyder 'Ho/Han ville begynne å vite mykje':

Suffiksa -l og -mu på verbet er avleiingssuffiks:

• -l uttrykkjer inkoativ, det vil seie at handlinga begynner
• -mu uttrykkjer volitiv, det vil seie at subjektet vil eller ønskjer at handlinga skal skje

Det finst òg store mengder avleiingsaffiks for å danna substantiv frå verb eller substantiv. Suffikset -ran (med varianten -ron) uttrykkjer at noko er falskt eller ikkje ekte:

• пурта purta 'kniv' ⇨ пуртаран purtaran 'uekte kniv, noko som liknar ein kniv'
• хокто hokto 'veg' ⇨ хокторон hoktoron 'sti, tråkk'
• амин amin 'far' ⇨ амиран amiran 'stefar'

Evenki har seks korte og lange vokalfonem. Kvar vokal er presentert med ein praktisk transkripsjon i kursiv følgd av ein IPA-transkripsjon i klammer som fortel meir nøyaktig korleis uttalen er:

Fonemet ee blir til vanleg uttalt som [ɤː], men etter y [j] er uttalen [eː]. Fonema ï og ïï står aldri fremst i eit ord. Nokre forskarar hevdar at det ikkje finst nokon lang ïï.

Når vi ser bort ifrå nyare lånord frå russisk, har evenki 18 konsonantar:

Fonemet v blir uttalt som [f] i slutten av ord, ofte som [w] mellom vokalar og som [ʋ] i andre posisjonar. Fonemet s blir av mange uttalt som [h] mellom vokalar, men som [s] i andre posisjonar.

Evenkisk har vokalharmoni, slik at vokalane i suffiksa varierer etter kva vokalar ein finn i stamma, men etter kompliserte prinsipp. Verbsuffikset som uttrykkjer nær fortid, har variantane -ra, -re og -ro (med l i staden for r etter stamme som endar på l):

• анаран ana-ra-n 'ho/han skauv'
• эмэрэн eme-re-n 'ho/han kom'
• бӯрэн buu-re-n 'ho/han gav'
• тыллэн tïl-le-n 'ho/han forstod'
• ӣрэн ii-re-n 'ho/han gjekk inn'
• омӈорон omŋo-ro-n 'ho/han gløymde'
• ме̄ллан myeel-la-n 'ho/han vakna'

Ein liknande vokalharmoni finst òg i andre tungusiske språk.