Tore Håkonsson

Tore Håkonsson er første gong nemnd i i historiske kjelder i 1271, da han med kanslartittel besegla eit kongebrev om bygging av kyrkje på Voss. Truleg overtok han som kongens kanslar i 1270 etter Askatin. At han aksla ein så viktig styringsfunksjon i embetets tidlege oppbyggingsfase, vitnar om administrativ erfaring og innsikt og om eit nært tillitsforhold til kongen.

Vi veit frå Arne biskops saga at Tore var juridisk skolert innanfor kanonisk rett, og dermed truleg hadde studert i utlandet. Difor er det rimeleg å slutte at han også var aktivt med i dei omfattande lovrevisjonane kong Magnus Lagabøte sette i gang frå midten av 1260-talet, som endte med Landslova i 1274. Sommaren 1273 fekk Tore saman med Audun Hugleiksson i oppdrag av kongen å vere observatør under dei kyrkjelege rettsforhandlingane som galdt striden om herredømet over lokalkyrkjelege institusjonar på Island (staðamál). Tore var nokså sikkert med på Borgartinget I 1276, der lovtak av Landslova synest å ha vore ei hovudsak.

Som kanslar deltok Tore på riksmøtet i Bergen sommaren 1273, der det første konkordatet mellom kyrkja og kongedømet i Noreg vart inngått. Han var blant dei verdslege stormennene som besegla avtalen. I august 1277 er han blant baronane i Tønsberg som medbeseglar, garanterer og sver eid til det endelege konkordatet (sættargjerda) mellom kyrkja og kongedømet. Ein gong før 1273 må han ha fått lendmanns rang, som i 1277 altså er konvertert til baron. Han blir siste gong omtalt som kanslar i 1276, og stutt tid etter må han ha forlate embetet. Det har truleg samanheng med at han gjekk over i lokalt styringsombod på Austlandet.

På regelmessig basis var Tore dermed ikkje lenger med i det sentrale forvaltningsapparatet. Han deltok såleis ikkje i formyndarstyret etter at kong Magnus døydde i 1280, og han heldt seg utanfor den bitre kyrkjestriden tidleg i 1280-åra. Men samtidig må ikkje minst giftarmålet mellom Tore og Ingebjørg Erlingsdotter hausten 1276 ha styrkt Tores stilling overfor kongen og kongedømet, og dermed også hans politiske – og økonomiske – posisjon blant rikets stormenn. Ingebjørg, som kom frå ei godsrik ætt, var nemleg tremenning til kong Magnus, og kongen var heidersgjest i bryllaupet deira.

To heilt ulike karrierevegar kom til å prege Tore Håkonssons livsløp frå 1280-åra til han døydde: rolla som aktiv sendemann og forhandlar i utanrikstenesta, og arbeid i lokalforvaltninga, i all hovudsak som syslemann i Skienssysla. Alt tyder på at han greidde å samkjøre desse tenestevegane, i den forstand at han aldri gav opp sine lokale styringsposisjonar for ein fulltids profesjonell diplomatkarriere.

Først og fremst må det ha vore juridisk skolering og språkleg og prosessuell trening som førde Tore til arbeid i utanrikstenesta. Alt i 1276 var han med i kongens følgje til landsenden, der kong Magnus skulle mekle i den svenske tronstriden. I 1287 medbesegla han kongens og hertugens vernebrev for dei danske fredlause.

Viktige posisjonar i lokalforvaltninga sette sjølvsagt skrankar for ein permanent og stabil rådsfunksjon sentralt. Tores lokalombod på Austlandet går altså tilbake til slutten av 1270-åra, og det er sannsynleg at kongen alt nå gjorde han til syslemann i Skienssysla. Likevel er det først på 1300-talet vi har dokumentarisk materiale om hans virke der. Såleis gjorde han i 1302 ei embetsreise gjennom Telemark, og så seint som i 1315 utferdar han provsbrev i ei lokal drapssak. Truleg sat Tore i embetet til han døydde i 1317. Sonen Håkon Toresson (død ca. 1330) overtok Skienssysla etter faren.

Tore Håkonsson samla seg etter kvart betydelege jordegods, både gjennom arv og giftarmål, og truleg også gjennom kjøp. I korrespondanse til og frå den engelske kongen blir han regelmessig nemnd som Tirricus de campis ludi, altså ’Tore av garden ludi’, der det siste temmeleg sikkert siktar til garden Lekum (’Leikvang’) i Eidsberg. Det har vore gissa på at han fekk hand om denne garden som mødrearv. Jordeboksmateriale syner at han åtte jordegods også andre stader i Østfold, langs begge sider av Oslofjorden og på Romerike. Seinare korrespondanse dokumenterer dessutan at Tore hadde tileigna seg odelsjord på Orknøyane.

I det første brevet der Tore er nemnd, blir han i tillegg til kanslar titulert «sira». Det syner at han var presteutdanna, og ein kan ikkje utelukke at han også var prestevigd. Dette er likevel mindre sannsynleg, både fordi han gifte seg, og fordi han fekk verdsleg rang som baron.

Tores våpenskjold var delt i to halvsirklar, eine sida prydd med stjerner, den andre med ei halvlilje.

Tore Håkonsson kan stå som prototypen på dei «embedsdyktige rikstjenere som gav den norske riksstyringen fasthet i tiden omkring 1300» (Per Sveaas Andersen). Hans arbeid var prega av lojalitet til kongedømet, noko som ikkje alltid var like sjølvsagt blant tidas toppdiplomatar. Profesjonalitet, og ikkje eigne politiske ambisjonar, synest å ha vore den viktigaste rettesnora i hans mangslungne og lange arbeidsdag.

• Noreg i høgmellomalderen

• Andersen, Per Sveaas: biografi i Norsk biografisk leksikon, første utgåve (NBL1), bind 16, 1969
• Biskupa sögur, i Íslenzk fornrit, bind 17, 1998
• Bjørgo, Narve: biografi i Norsk biografisk leksikon, andre utgåve (NBL2)
• Helle, Knut: Konge og gode menn i norsk riksstyring ca. 1150–1319, 1972
• Islandske Annaler
• Magnus Lagabøtes saga, i Noregs kongesoger, bind 4, 1979
• Munch, Peter Andreas: Det norske folks historie, del 4, bind 1–2, 1858–1859
• Regesta Norvegica, bind 2–3, 1978–83
• Sletten, Arve: «Plena potestas». Ansatser til institusjonalisering av de norske kongenes diplomatiske relasjoner 1217–1319, hovudoppgåve NTNU, Trondheim 2003
• Storm, Gustav: «Om Lendermandsklassens Talrighed i 12. og 13. Aarhundrede», i Historisk tidsskrift, rekke 2, bind 4, 1884
• Sällström, Åke: Bologna och Norden intill Avignonpåvedömets tid, 1957