Talet på språkfamiliar i Afrika ligg litt over 20. I tillegg finst det minst ni språk som ikkje har påvist slektskap med desse familiane, og som difor må reknast som språkisolat. Utdøydde familiar og utdøydde isolat er ikkje rekna med.
Ein språkfamilie er ei gruppe språk som er i slekt med kvarandre ved at dei har utvikla seg frå eit felles grunnspråk eller urspråk. Eit språkisolat er eit språk som ikkje er i påvist slektskap med andre levande språk. Frå Europa er baskisk eit døme på eit språkisolat.
Klassifikasjonen av språka i Afrika er sterkt omdiskutert, og difor er det viktig å kunne slå fast kva det er semje om og kva det er usemje om. Ein korrekt klassifikasjon er viktig for langt fleire enn språkforskarar. Mellom anna byggjer historikarar, arkeologar, genetikarar og antropologar på dei klassifikasjonane som språkforskarane legg fram, og det er svært uheldig om desse forskarane byggjer teoriane sine på utdaterte, feilaktige eller sterkt kontroversielle språkvitskaplege klassifikasjonar.
Presentasjonen i denne artikkelen skil seg sterkt frå klassifikasjonen til Joseph Harold Greenberg i boka The languages of Africa frå 1963, som er presentert i artiklane Språk i Afrika (ein kort versjon) og Joseph H. Greenberg sin klassifikasjon av afrikanske språk (ein lengre versjon). Mellom anna er to av familiane til Greenberg forkasta: dei nilosahariske språka og khoisan-språka. For å understreke dette, er desse føreslegne familiane skrive mellom gåseaugo i teksten nedanfor.
Greenberg bygde klassifikasjonen sin på ein metode han sjølv hadde utvikla, såkalla multilateral samanlikning (også kalla massesamanlikning). Denne metoden er sterkt omstridd. Greenberg meinte at det berre finst fire språkfamiliar i Afrika, og ingen språkisolat. Seinare forsking har mellom anna vist at fleire språk som Greenberg inkluderte i språkfamiliane sine, mangla han informasjon om, fordi dei ikkje var beskrivne i det heile. Greenberg tok heller ikkje med afrikaans og gassisk (malagassisk) språk som utan tvil er afrikanske, men som høyrer til språkfamiliar som primært blir tala utanfor Afrika, høvesvis den indoeuropeiske og den austronesiske språkfamilien.
Denne artikkelen er ein presentasjon av dei språkfamiliane og språkisolata som ein må rekne med i Afrika dersom ein byggjer på tradisjonelle språkvitskaplege metodar, i første rekkje den komparative metoden.
I presentasjonen nedanfor er familiane presenterte alfabetisk. Språkfamiliar som ikkje er godtekne i denne klassifikasjonen, er skrivne mellom gåseaugo, til dømes "khoisan".
Afroasiatiske språk er ein språkfamilie med om lag 350 språk som blir tala på tvers av nordlege Afrika og i det sørvestlege Asia. Familien har hovudgreinene berberspråk, tsjadiske språk, kusjittiske språk, semittiske språk og det utdøydde egyptisk. Det er vanleg å rekne dei omotiske språka som ei grein av afroasiatisk.
Aroide språk er ein språkfamilie med fire språk – aari, dime, hamer og gayil – som blir tala i det sørvestlege Etiopia. Det er vanleg å rekne dei som ei sør-omotisk grein av dei omotiske språka.
Det afrikanske språket gassisk (madagassisk) høyrer til den vestlege greina av den malayo-polynesiske greina av austronesisk med kring 1150 språk som elles blir tala på øyane i Søraust-Asia og i Stillehavet.
Austsudanske språk er ein språkfamilie med mellom 40 og 50 språk som mellom anna omfattar dei nubiske språka (langs Nilen i det sørlege Egypt og det nordlege Sudan) og dei nilotiske språka (som turkana, maasai, kalenjin, luo og dinka). Dei fleste austsudanske språka blir tala i Sør-Sudan, Uganda, Kenya og Tanzania, men det finst òg nokre i Tsjad, Egypt, Eritrea og Etiopia. Greenberg rekna dei austsudanske språka som undergruppe av "Chari-Nil-språka", ei grein av "nilo-saharisk".
Berta-språk er ein språkfamilie med tre språk – gebeto, fadashi og undu – som blir tala på grensa mellom Sudan og Etiopia. Greenberg rekna dei som ei undergruppe av "Chari-Nil-språka", ei grein av "nilo-saharisk".
Dizoide språk er ein språkfamilie med tre språk som blir tala i det sørvestlege Etiopia. Dei kan vere i slekt med dei aroide språka. Det er vanleg å rekne dei som ei undergruppe av dei omotiske språka.
For-språk er ein språkfamilie med to språk: for (eller fur) i det vestlege Sudan og amdang i det austlege Tsjad. Greenberg rekna dei som ei grein av "nilo-saharisk".
Gumuz-språk er ein språkfamilie med fire nærskylde språk – nord-gumuz, sør-gumuz, yaso og daats'ilin – som blir tala på grensa mellom Sudan og Etiopia. Greenberg rekna dei som ei grein av "nilo-saharisk".
Det sør-afrikanske språket afrikaans høyrer til den germanske greina av den store indoeuropeiske språkfamilien. Indoeuropeiske språk blir frå gamalt av tala i vestlege og sørlege delar av Eurasia, men har spreidd seg med kolonisering til mange delar av verda. Dei gamle indoeuropeiske kolonispråka engelsk, tysk, fransk, portugisisk og spansk blir òg tala i Afrika.
Kadu-språk er ein språkfamilie med seks språk – tulishi, kanga, keiga, katcha-kadugli-miri, krongo og tumtum – som blir tala i delstaten Sør-Kordofan i Sudan. Greenberg rekna dei til den kordofanske greina av den Kongo-kordofanske språkfamilien, seinare kalla Niger-Kongo-språk. Andre har føreslege at desse språka er "nilo-sahariske".
Khoe-språk er ein språkfamilie med åtte språk – khoekhoe, khoemana (korana, griqua), shua, tsoa (tshwa), khwe (kxoe), naro, ǂhaba og gǁana – som blir tala i Namibia og Botswana. Det viktigaste er khoekhoe (nama, hottentottisk). Saman med det utdøydde språket kwadi utgjorde dei ein større familie som blir kalla khoe-kwadi-språk. Greenberg rekna dei som ei sentral grein av "khoisan".
Komanske språk er ein språkfamilie med fire språk – uduk, kwama, komo og opuuo – i grenseområda mellom Sudan og Etiopia. Uduk blei tidlegare tala i Sør-Sudan. Greenberg rekna dei som ei grein av "nilo-saharisk".
Kuliak-språk er ein språkfamilie med tre språk – tepes (soo), nyangia (nyang'i) og ik (teuso), som blir tala i det nordaustlege Uganda. Greenberg rekna dei som ei grein av den austsudanske greina av "Chari-Nil-språka", ei grein av "nilo-saharisk".
Kunama-språk er ein språkfamilie med tre språk – kunama, bitama og ilit – som blir tala i det nordvestlege Eritrea og litt over grensa til Etiopia. Greenberg rekna dei som ei undergruppe av "Chari-Nil-språka", ei grein av "nilo-saharisk".
Mabanske språk er ein språkfamilie med fire språk – kenjeje, masalit, aiki og mabang – som blir tala i Tsjad, Den sentralafrikanske republikken, Sudan og Sør-Sudan. Greenberg rekna dei som ei grein av "nilo-saharisk".
Niger-kongospråk er ein av dei største språkfamiliane i verda, med nærmare 1400 språk. Han omfattar dei fleste språka i Vest-Afrika, det sentrale og sørlege Afrika og ei lita gruppe språk i Sudan. Mellom dei niger-kongospråka som har flest førstespråkstalarar er akan, bambara, fulfulde, igbo, lingala, nyanja, joruba, shona, wolof og zulu. Flest andrespråkstalarar har swahili.
Omotiske språk er ein språkfamilie med om lag 20 språk som blir tala i det sørvestlege Etiopia. Flest talarar har wolaytta og kafa. Det er vanleg å rekne dei som ei grein av dei afroasiatiske språka.
Sentralsudanske språk er ein språkfamilie med om lag 60 språk som først og fremst blir tala i Tsjad, Den sentralafrikanske republikken og Den demokratiske republikken Kongo, men òg i Kamerun, Sør-Sudan og Uganda. Mangbetu, lendu og lugbara har alle over ein million talarar. Greenberg rekna dei som ei undergruppe av "Chari-Nil-språka", ei grein av "nilo-saharisk".
Songhai-språk er ein språkfamilie med litt over ti språk som blir tala nær elva Niger i Mali, Burkina Faso, Benin, Niger og Nigeria. Familien har ei sørleg og ei nordleg grein. Tidlegare meinte ein at songhai var eitt språk, men fleire av variantane er så forskjellige frå kvarandre at dei må reknast som eigne språk. Størst er zarma (djerma), med over to millionar talarar. Greenberg rekna dei som ei grein av "nilo-saharisk".
Tuu-språk er ein språkfamilie med to språk – !xóõ og !kwi – som blir tala i Botswana og Sør-Afrika. !kwi blir berre tala av nokre få eldre. Greenberg rekna dei som medlemer av "khoisan".
Kommentarar
Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.
Du må være logga inn for å kommentere.