Sauherad (tidlegare kommune)

Landskapet rundt dalføra er prega av skogkledde åsar, men heilt aust i kommunen stikk nokre toppar over skoggrensa. Det høgaste punktet i kommunen er Vardefjell, 814 meter over havet.

Busetnaden i kommunen ligg i all hovudsak ved dei to innsjøane Heddalsvatnet i nord og Norsjø i sør, og ved vassdraget mellom desse to sjøane. Busetjinga følgjer dalføret, og gardane ligg på terrassar 20–150 meter over dalbotnen. Det er fire mindre tettstader i kommunen: Gvarv, Hjukse, Nordagutu og administrasjonssenteret Akkerhaugen. Folketalet i Sauherad kommune heldt seg stabilt fram til slutten av 1970-åra, og auka noko fram til midten av 1980-åra. Sidan hadde folketalet ein svak nedgang.

Jordbruk og skogbruk er viktige næringar. Innanfor jordbruket dominerer fruktdyrking og dyrking av korn. Særleg er epledyrking ei stor næring. Sauherad har litt verkstad- og trevareindustri. Nær 60 prosent av dei yrkesaktive i kommunen arbeider i andre kommunar, først og fremst Notodden og Bø.

Sørlandsbanen går gjennom bygda. Bratsbergbanen førar frå Hjuksebø vidare nordover til Notodden og Tinnoset og sørover frå Nordagutu til Skien og Porsgrunn. Fylkesveg 360 fører til Notodden i nord og til riksveg 36 i Gvarv i sør.

Sauherad kommune høyrde til Sør-aust politidistrikt, Aust-Telemark tingrett og Agder lagmannsrett. Kommunen var med i regionrådet Midt-Telemarkrådet saman med Bø og Nome. Sauherad kommune svarte til soknet Sauherad/Nes i Øvre Telemark prosti (Agder og Telemark bispedømme) i Den norske kyrkja. Mot slutten av 1800-talet høyrde Sauherad til Nedre Telemarken fogderi i Bratsberg amt.

Begge kyrkjene i kommunen, Nes kyrkje og Sauherad kyrkje, er steinkyrkjer frå 1100-talet. Sauherad kyrkje er kjent for kalkmåleria sine. På garden Klevar står eit stabbur frå omkring 1500.

Ved Evju Bygdetun er det samla hus frå 1700- og 1800-talet. Her har òg det årlege Evjuspelet vore framført sidan 2007.

På Akkerhaugen ligg ein skulpturpark. Her er turisthotell og hamn for turistbåten M/S Telemarken.

Den mest lesne avisa i kommunen er Varden. Avisa har hovudkontor i Skien, kjem ut alle kvardagar og dekkjer heile fylket. Avisa kom med det første nummeret i 1874 og vert redigert på bokmål. Sidan 1948 har Varden kvar veke hatt tillegget Telemark Tidend, der alle artiklane er på nynorsk.

Kommunevåpenet viste eit gull epletre mot ein blå bakgrunn, og illustrerte epledyrking.

Førsteleddet i namnet Sauherad er av eldre form Sauðar, ‘syde, koke', om straum i eit vassdrag, sisteleddet av norrønt herað, ‘bygd, grend'.

• Midt-Telemark
• Vestfold og Telemark

• Holta, Hans Halvorsen: Bidrag til gårds- og slektshistorie for Sauherad og Nesherad før 1700, 1938
• Hvitsand, Jon: Soga om Hørteverket, 1984, isbn 82-991184-0-9
• Kirkeby, Birger: Bygdebok for Sauherad: gards- og ættesoge, 1980–88, 5 b.