Kommunevåpen
Sandøy. Ona med Ona fyr. I forgrunnen fundamentet til den gamle broen mellom Ona og Husøya. Bildet er hentet fra papirleksikonet Store norske leksikon, utgitt 2005-2007.
Plassering
Sandøy var ein kommune i Romsdal, Møre og Romsdal fylke, som eksisterte frå 1867 til 2019. Den vart saman med Haram, Skodje og Ørskog slått saman med Ålesund kommune i 2020.
Sandøy ligg ytst på Romsdalskysten og har i alt 871 store og små øyer, seks er busette. Den største øya er Harøya. Ut mot havet i nord ligg Ona/Husøy med Onakalven og Ona fyr i sjølve Onaværet, i nordaust Sandøya og Finnøya og i aust Orta ved den nordre enden av Harøyfjorden som fører sørover aust for Harøya.
Sandøy hadde, nest etter Smøla, flest øyer blant kommunane i Møre og Romsdal. Øyene er bygd opp av gneisbergarter av grunnfjellsalder, men sterkt påverka av den kaledonske fjellkjedefoldingen (den kaledonske orogenesen), noko som har gitt ei framherskande strøkretning sørvest-nordaust i berggrunnen. Det er førekomstar av djupbergarta eklogitt vest og nord på Harøya.
Av kommunearealet utgjorde Harøya 63 prosent, dei andre fem busette øyene i alt 21 prosent og småøyene 16 prosent.
Øyene er låge, i det alt vesentlege under 30 meter over havet, men likevel er dei for ein stor del berglendte. Berre tre øyer når over 30 meter over havet, Sandøya og Ona med høvesvis 36 og 33 meter over havet og Harøya med 156 meter over havet på Harøyburet lengst sørvest på øya. Dei større øyene har store, flate og delvis myrlendte parti; dette gjeld i særleg grad Harøya. Myrene dekkjer i alt 20 prosent av arealet, skogen 8 prosent. Mykje av skogarealet kjem av leplanting.
Dei fleste bur på Harøya, som i 2015 hadde 84 prosent av folketalet. Nord på Harøya ligg tettstaden Steinshamn.
Kommunen hadde frå slutten av andre verdskrigen og fram til første halvdel av 1960-talet ein viss auke av folketalet, særleg som følgje av det rike sildefisket i denne perioden. Folketalet i Sandøy gjekk ned med 6,2 prosent i perioden 2010–2019, mot 6,4 prosent vekst i fylket samla sett.
Sandøy har tradisjonelt vore ein fiskerikommune, men den delen av befolkninga som er sysselsett i fisket har gått tilbake. I 2014 var åtte prosent av arbeidsplassane i primærnæringane, vesentleg i fiske. Fiskeflåten heimehøyrande i Sandøy ilandførte 2013 ein fangst til ein førstehandsverdi på 78,8 millionar kroner, vesentleg torsk og torskearter. Det aller meste av fangsten vart dette året ilandført utanfor kommunen. Jordbruket er beskjedent og blir dominert heilt av husdyrhald med storfe og sau.
I 2014 var 38 prosent av arbeidsplassane i Sandøy i industrien. Industrien blir dominert heilt av verkstadindustrien; fleire verksemder med produksjon av høgt utvikla produkt, dels for eksport (Finnøy Gear & Propeller AS, I.P. Huse AS, Nils S. Hansen AS).
Reiseliv og turisme er i vekst i Sandøy. Næringa transport og lagring hadde ti prosent av arbeidsplassane i kommunen; mellom anna på grunn av brønnbåtreiarlaget Rostein AS.
Sandøy Vindkraft AS driv ein vindpark på Harøy med ein installert effekt på i alt fire MW.
Kommunen vart oppretta i 1867 ved utskiljing frå daverande Aukra kommune. Den var da på 16 km2 og hadde 601 innbyggjarar.
Kommunen fekk sine siste grenser i 1965 da den sørlegaste delen av Harøya (Myklebust) saman med dei talrike, småøyene vest for Harøya vart overført frå Haram. Dette gav Sandøy ein auke i arealet på 5,4 kvadratkilometer og innbyggartalet med 287 personar.
Orten/Orta, Gåsøya og Lyngværet vart overført frå Sandøy til Aukra i samband med kommunesamanslåinga i 2020.
Sandøy kyrkje er ei ei åttekanta trekyrkje bygd i 1812, påbygd 1879. Harøy kyrkje er ei langkyrkje i tre frå 1934.
Kommunevåpenet vart godkjent i 1986 og hadde tre sølv spissar møtande i høgre skjoldbremmen mot ein blå bakgrunn; illuderer fyrlys.
Namnet er eit vanleg øynamn, tyder truleg ‘øya som har sandstrekningar eller sandjord’.
Store norske leksikon
Kommentarer
Kommentaren din publiseres her. Fagansvarlig eller redaktør svarer når de kan.
Du må være logget inn for å kommentere.