Marianegropa – Store norske leksikon

Faktaboks

Marianegropa

Marianergropen. Engelsk: Mariana Trench.

Uttale: mariˈanegropa

Oversiktskart av Marianegropa med posisjonen til Challengerdjupet.

Marianegropa

Av Erik Bolstad.

Lisens: CC BY NC SA 3.0

Tektoniske plater og plategrenser, samt relativ platehastighet.

Plater og plategrenser

Av Haakon Fossen.

Lisens: CC BY SA 3.0

Snitt gjennom Jordas øvste lag som syner oppbygninga av platene omkring ein spreiingsakse og ei kollisjonssone. Produksjonen av ny havbotnskorpe ved spreiingsaksen går føre seg med same fart som gamal skorpe forsvinn i djupet ved subduksjonssona (kollisjonssona).

Platetektonikk

Av KF/Store norske leksikon ※.

Lisens: Avgrensa gjenbruk

Marianegropa er ei djuphavsgrop i det vestlege Stillehavet, aust og søraust for øygruppa Marianane. Det største målte djupet er 11 035 meter, noko som gjer ho til Jordas djupaste havgrop.

Marianegropa er forma som ei svakt bua renne og er om lag 2400 kilometer lang. På den djupaste staden i gropa er vasstrykket 107 millionar pascal, som svarer til et trykk på over 1000 atmosfærar.

Der havbotnplater møtest, blir den tyngste plata bøygd ned, og dermed vert det danna djupe groper. Tjukna og tettleiken til havbotnplater aukar med alderen. Marianegropa vart til ved at den eldre og tyngre Stillehavsplata sklei vestover og innunder den yngre og lettare filippinske plata.

Marianegropa er del av den såkalla ildringen som går rundt Stillehavet, der jordskjelv og vulkanutbrot er hyppige. Aktiviteten gjev ofte tsunami-bølgjer.

Utforsking

I 1875 målte mannskapet på det britiske skipet HMS Challenger gropa til å vere 8164 meter, som var ny djupnerekord i verdshavet.

I 1899 målte det amerikanske skipet Nero eit djup på 9660 meter i gropa.

I 1951 vart det ved hjelp av ekkolodd om bord på det britiske skipet Challenger II målt eit djup på 10 899 meter. Denne staden i gropa vart kalla «Challengerdjupet».

I det internasjonale geofysiske året 1957 målte det sovjetrussiske skipet Vityaz 11 035 meter, på staden kalla «Vityaz 1» eller «Marianeholet».

I åra 1997–2001 kartla Hawaii Mapping Research Group Marianegropa.

Menneske i djupet

I 1960 brukte sveitsaren Jacques Piccard (1922–2008) og amerikanaren Don Walsh (1931–) dykkefartøyet Trieste (ein såkalla batyskaf) og nådde 10 916 meter ned på ein stad dei kalla «Triestedjupet».

I 2012 vart den kanadiske filmskaparen James Cameron det tredje mennesket nede i djupet. Han filma kva som gjekk føre seg der nede.

Djupare enn alle før han rakk Victor Vescovo i april 2019; 10 927 meter ned i «Challengerdjupet» der han fann ein plastpose.

Dyreliv

Fiskearten Pseudoliparis swirei som høyrer til ringbukfamilien finst i Marianegropa.

Dei fysisk oseanografiske tilhøva i Marianegropa er lite kjende. Men då det er liv der nede, må ei omrøring av vassmassene finne stad. Indre bølgjer som bryt skapar turbulente rørsler. Organisk materiale hopar seg opp i slike djupe renner, og noko av dette materialet vert lyfta frå havbotnen av dei turbulente rørslene. Vassmassene der nede i djupet får med det tilført næringssaltar som dannar grunnlag for liv.

Les meir i Store norske leksikon

Kommentarar

Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.

Du må være logga inn for å kommentere.

Fagansvarleg for Dyphavsgroper

Knut Barthel

Førsteamanuensis, Universitetet i Bergen