Håvamål

Artikkelstart

Håvamål er eit gudedikt i Den eldre Edda på i alt 164 strofer. Håve (Hávi, «den høge») er eit namn på Odin, og heile diktet er tenkt som Odins tale.

Faktaboks

Etymologi: norrønt ‘den høges tale’
Også kjent som: Hávamál

Innhald

Håvamål består av fleire delar. Ein trur at desse delane er sette saman til det som vi kjenner som Håvamål, av fleire, sjølvstendige dikt som ikkje nødvendigvis har høyrt saman. Ein veit ikkje når eller korleis Håvamål vart til, men ein kan sjå for seg at ein «redaktør» har sett saman dei ulike delane i samband med nedskrivinga.

Delar av diktet blir ramma inn av innleiingsstrofer og avsluttingsstrofer.

Strofe 1–77: Visdomsdiktet

Visdomsdiktet, eller ordspråkdiktet, er den delen av Håvamål som er mest kjent og oftast sitert.

Kvar strofe inneheld ein sentens eller eit ordtakliknande poeng. Desse gjev oss innsyn i livssyn og kvardagsetikk hjå forfedrane våre. Diktet rosar gjestmildskap, truskap og måtehald, men oppmodar også til varsemd og mistru. Det blir åtvara sterkt mot dumskap og å vere for godtruen. Venskap blir verdsett, men «det er best med ein son», for han reiser bautastein over far sin og tek såleis vare på ettermælet hans.

Godt ettermæle er også sluttpoenget i diktet: «Fe døyr, frendar døyr, ein sjølv døyr på same vis. Men eg veit om noko som aldri døyr: domen over den daude.»

Denne delen av Håvamål kan også vere sett saman av meir eller mindre sjølvstendige strofer og stroferekkjer.

Strofe 78–110: Billingsmøya og Gunnlod

Etter nokre overgangsvers med same slags innhald som visdomsdiktet, kjem to stroferekkjer med litt uklår avgrensing: Odins fåfengte vitjing hjå Billings møy, og Odins vitjing i fjellet hjå Gunnlod, der han henta Suttungs mjød, skaldemjøden.

Strofe 111–137: Loddfåvnesmål

Så følgjer Loddfåvnesmål, ei rekkje råd til Loddfåvne, ein ellers ukjent person. Strofene har oftast same innleiing, her i Knut Ødegårds omsetjing: «Eg rår deg, Loddfåvne, lær mine råd, lærdomen gjer deg gagn.»

Strofe 138–145: Runatal

Strofene i Odins runegalder, Runatal, er eit minne om heiden kult og runemagi.

Strofe 146–163: Ljodatal

I Ljodatal reknar Odin opp 18 ting han kan trollsongar mot.

Versemål

Dei fleste strofene er i versemålet ljodahått, som gjerne blir brukt i lærdomsdikt. Det er også innslag av versemålet galdralag.

Overlevering

Håvamål er overlevert i handskriftet GKS 2365 4^o, også kalla Codex Regius av Den eldre Edda. Det er no oppbevart ved Det arnamagneanske institutt for islandske studium i Reykjavík.

Utgåver og omsetjingar

Håvamål har blitt utgjeve på norrønt som del av Den eldre Edda fleire gonger, for eksempel av Sophus Bugge (1867 og seinere utgåver) og Jón Helgason (1962 og seinare utgåver).

Dei mest kjente omsetjingane til norsk er Ivar Mortensson-Egnund si til nynorsk, som har kome ut i mange utgåver sidan 1905, og Ludvig Holm-Olsen si til bokmål, også i fleire utgåver sidan 1975. Den ferskaste omsetjinga er Knut Ødegård si til nynorsk frå 2013. Denne har også normalisert norrøn tekst.

Les meir i Store norske leksikon

Litteratur

Grønvik, Ottar 1999: Håvamål. Studier over verkets formelle oppbygning og dets religiøse innhold. Oslo: Det Norske Videnskaps-Akademi.
Ludvig Holm-Olsen 1975: (Innleiing til) Håvamål, i Edda-dikt. Oslo: Bokklubbene. 182–183.

Kommentarer (2)

13. august 2017 skrev Tor-Ivar Krogsæter

Hva menes egentlig med siste setning («Håvamål er et av de merkeligste minner vi har fra hedensk tid.»)? Denne påstanden kan med fordel utdypes.

14. august 2017 svarte Børge Nordbø

Du har rett; det er en litt rar setning. Jeg får tenke litt på det og ta med litt om overleveringa i stedet.

Kommentaren din publiseres her. Fagansvarlig eller redaktør svarer når de kan.

Du må være logget inn for å kommentere.

Fagansvarlig for Norrøn litteratur

Børge Nordbø

magister i norrøn filologi