Kuomintang

Sun Yat-sen utarbeida doktrinen om «dei tre folkeprinsippa» i tida før revolusjonen i 1911 og gjorde dei til ideologisk fundament for partiet då Kuomintang vart formelt oppretta i 1912.

Dei tre prinsippa kan omsetjast med «nasjonalisme», «folkesuverenitet» og «velferd».

«Nasjonalisme», min zu, definerte Sun som sjølvråderett for det kinesiske folket og opprettinga av ein kinesisk nasjonalstat.

«Folkesuverenitet», min quan, handla om at makta i den nye nasjonalstaten måtte gå ut frå folket. Folket skulle «vere den nye keisaren».

«Velferd», min sheng, definerte Sun som jamn fordeling av ressursar på heile folket. Sun veik ikkje frå formuleringar som «sosialisme» og «temming av kapitalismen».

• Les meir om Dei tre folkeprinsippa.

Med dei tre folkeprinsippa som politisk plattform og ein hærskare revolusjonsheltar vann Kuomintang eit valskred i det fyrste kinesiske lovforsamlingsvalet i 1913.

Mangel på kontroll over militæret gjorde at partiet likevel var ute av stand til å setje politikken sin i verk. Vedvarande konflikt med militære leiarar enda til slutt med at lovforsamlinga vart oppløyst og Kuomintang bannlyst i 1914 av Yuan Shikai. Kort etter vart Kina delt mellom ulike militære leiarar i krigsherretida (1916–1928).

Desse nederlaga fekk Sun Yat-sen til å utvikle ein teori om korleis overgangen til demokrati burde gå føre seg. Før ein kunne innføre eit fullverdig demokrati i eit «konstitusjonelt styre» (styre basert på grunnlov), erfarte Sun, var det naudsynt med to overgangsstadium. Fyrst måtte Kuomintang byggje opp sin eigen hær og sameine landet under eit «militærstyre». Så skulle Kuomintang, som einaste lovlege parti, overdra makta frå militæret til det sivile og samstundes gjere folk og institusjonar klare for det endelege konstitusjonelle styret. Denne overgangsfasen kalla Sun «formyndarstyre».

Sun døydde i 1925 og rakk akkurat ikkje å sjå realiseringa av den fyrste fasen, då den nye hæren til Kuomintang slo ned krigsherrane i ekspedisjonen nordover (1926–1928) og sameinte Kina. I 1931 kunngjorde Kuomintang starten på «formyndarstyret» og formaliserte soleis eittpartistyret deira over Kina. Denne historiske perioden, seinare kalla Nanjingtiåret (1928–1937), er einaste gong Kuomintang har styra over heile Kina.

Leflingane med sosialismen til det tidlege Kuomintang kan sjåast i avgjerda til Sun Yat-sen i 1923 om å samarbeide med kommunistpartia i både Sovjetunionen og Kina sjølv. Komintern-agentar, utrusta med uvurderleg erfaring og støtte, vart innverknadsrike rådgjevarar for toppleiinga. Partiapparatet vart omorganisert etter leninistiske prinsipp, og medlem av Kinas kommunistparti vart tilbode medlemskap. Blant dei var ein ung Mao Zedong, som mellom anna vart leiar for propaganda-byrået i partiet.

Kuomintang skifta kurs etter at Sun døydde og Chiang Kai-shek konsoliderte sitt leiarskap av partiet, ein posisjon han behaldt i 50 år. På denne tida var Chiang sett på som ein sentrist i partiet, men han var òg antikommunist og hadde antidemokratiske tendensar. Ideane til Sun om «militærstyre» og «formyndarstyre» viste seg å verte velkomne orsakingar for Chiang til å få utlaup for dei tendensane.

Under ekspedisjonen nordover dolka han fyrst kommunistane i ryggen i Shanghai-massakren. Under Nanjingtiåret vart kommunistpartiet blant ofra for Chiang sin nulltoleranse for politisk opposisjon. Mottoet var «Inkje parti utanfor partiet, ingen faksjonar innan partiet.» Forutan militæret vart mykje av utreinskinga utført av «blåskjortene», eit nytt hemmeleg politi lojalt til Chiang.

Kuomintang under Chiang Kai-shek søkte einsretting ikkje berre i det politiske liv, men òg i samfunnet som heilskap. Dels som respons på den mykje tydelegare ideologiske linja til kommunistpartiet lanserte han ein moralistisk kampanje i 1934 under namnet xin shenghuo yundong, «nytt liv-rørsla». Namnet spelte på min sheng (bokstaveleg: «folkets liv»), det tredje av folkeprinsippa til Sun. For Chiang representerte kampanjen fullbyrdinga av dette prinsippet.

Kampanjen var ei blanding av konfutsiansk, kristent og fascistisk tankegods, og hadde som mål å gjere kinesarane meir disiplinerte og kultivere eit nasjonalt medvit. For å oppnå dette skulle heile folket trenast i fire nye kardinaldygder: «etikette», «rettferd», «integritet» og «skamkjensle».

Kampanjen kokte bort i trivialitetar som regler for skjørtelengd, kroppshaldning og etelydar. Særleg fattige så etter kvart på han som ein vits. Samstundes vart han teke svært seriøst og fanatisk handheva av blåskjortene. Denne kontrasten bidrog til at Kuomintang vart stadig meir upopulært.

I 1947 hadde Kuomintang proklamert ei ny grunnlov for Kina. På papiret signaliserte grunnlova at endemålet til Sun Yat-sen om eit demokratisk og «konstitusjonelt styre» for heile Kina var nådd. I praksis var det alt anna. For det fyrste hadde Kuomintang utelukka kommunistpartiet og eit anna parti frå riksforsamlinga som teikna opp grunnlova. For det andre innførte Chiang Kai-shek unnatakstilstand i 1948 på grunn av borgarkrigen. Dette innebar at den nye grunnlova vart sett til side.

Kuomintang heldt på unnatakstilstanden etter flukta til Taiwan, trass i at kampen mot Fastlands-Kina raskt utvikla seg til patt. «Formyndarstyret» heldt såleis i praksis fram, no på Taiwan. All opposisjon vart brutalt slått ned, i ein periode som sidan vart kalla «den kvite terroren». Brutaliteten fekk ein ekstra dimensjon av at opposisjonen besto av han-kinesarar med ein sterk lokal taiwansk identitet. Kuomintang, som representerte ein fastlandsminoritet, vart meir og meir sett på som ei framand kolonimakt, like ille som, om ikkje verre enn, japanarane før dei.

Under denne perioden oppnådde Kuomintang på Taiwan likevel ein viktig ting dei ikkje hadde makta i Kina. Der dei hadde krepert under økonomisk kollaps på 1940-talet i Kina, sørgde dei på 1960- og 1970-talet for «Taiwans økonomiske mirakel», då proteksjonisme og målretta investering i eksportsektoren førte til sterk økonomisk og industriell vekst.

Ein styrka middelklasse førte til auka press for demokratisering, no òg frå fastlandsminoriteten. Chiang Kai-shek hadde døydd i 1975, og ein ny generasjon partitoppar valde etter kvart å tillate politisk opposisjon.

Under Lee Teng-hui lyfta dei unnatakstilstanden i 1991. Med det kom grunnlova frå 1947 endeleg i kraft. Då Kuomintang tapte valet på Taiwan i 2000, var det paradoksalt nok ein milepåle i historia til partiet. Draumen til partigrunnleggjar Sun Yat-sen om eit fullverdig demokratisk styre vart fullbyrda, om lag 100 år etter at partiet så dagens lys.

Det er likevel eitt aspekt ved målet til Sun Yat-sen som framleis ikkje er realisert, og som pregar plattforma til partiet i dag. Kuomintang definerer seg framleis som kinesisk. Frå dette perspektivet er dei demokratiske ideala til partiet berre nådd for ein liten brøkdel av det folket dei hevdar å representere. Framtidig sameining mellom Taiwan og Kina er difor eit viktig mål for partiet.

Gjennom store delar av 1900-talet hadde Kuomintang det kinesiske kommunistparti som sin bitre erkefiende. I dag, etter å ha innsett at militær siger over fastlandet er umogleg, er Kuomintang det mest venlegsinna av Taiwans parti overfor Kinas kommunistparti. I likskap med kommunistpartiet søker dei auka økonomisk samkvem mellom Taiwan og Kina, med fredeleg sameining som endeleg mål.

Då partiet vann att makta frå 2008 til 2016, under president Ma Ying-jeou, lukkast det i å styrke integrasjonen med Kina. Dette bidrog til å oppretthalde den økonomiske veksten på Taiwan, ettersom taiwanske firma har investert tungt i – og tent godt på – den økonomiske utviklinga i Kina. Kuomintang har difor sterk oppslutning ikkje berre hjå dei som framleis identifiserer seg som kinesiske, men òg hjå folk med forretningsinteresser i Kina.

Hovudutfordringa for Kuomintang i dag er at auka økonomisk samkvem med Kina har framprovosert ein reaksjon og medverka til motsett trend på det politiske planet: Nye generasjonar på øya identifiserer seg i aukande grad som taiwanske framfor kinesiske, og ynskjer ikkje sameining med Kina under nokre omstende.

Kuomintang strever i dag med å halde seg relevant og å finne fotfeste i dette nye politiske landskapet.