Europa, hovudkart
Av /KF-arkiv ※.

Dei viktigaste språkfamiliane i Europa er den indoeuropeiske og den uralske, men ein finn òg tyrkiske, afroasiatiske, nordaustkaukasiske og nordvestkaukasiske språk og språkisolatet baskisk. Dersom Georgia blir rekna til Europa, kan dei sørkaukasiske språka også reknast med.

Dei enkeltspråka som blir snakka av flest menneske i Europa, er russisk og tysk.

Indoeuropeiske språk

Størstedelen av befolkninga i Europa snakkar språk som høyrer til den indoeuropeiske språkfamilien, som er representert med ei rekkje ulike språkgreiner. Til den austlege gruppa av dei indoeuropeiske språka, satem-gruppa, høyrer albansk, slavisk og baltisk. Til den vestlege gruppa, kentum-gruppa, høyrer gresk, romansk, keltisk og germansk. Dersom Armenia blir rekna til Europa, kan dei kan også armensk reknast med, eit språk med både stem- og kentum-drag.

Austlege indoeuropeiske språk

Albansk har vore rekna som ein rest av det gamle illyriske språket, som hadde ei langt større utbreiing i oldtida, men opphavet til språket er usikkert.

Slavisk blir delt i austslavisk, vestslavisk og sørslavisk. Austslavisk blir igjen delt i russisk, belarusisk, rusinsk og ukrainsk. Vestslavisk omfattar polsk, sorbisk (i Lausitz i Tyskland), tsjekkisk og slovakisk. I tidleg mellomalder var slavisk utbreidd heilt til Elben og Saale i vest. Dei sørslaviske språka er slovensk, serbisk, kroatisk, bosnisk, montenegrinsk, makedonsk og bulgarsk.

Til den baltiske språkgruppa høyrer latvisk og litauisk.

Armensk utgjer ei eiga grein av indoeuropeisk.

Vestlege indoeuropeiske språk

Gresk språk har i historisk tid hatt større utbreiing enn det har no.

Dei romanske språka har stort sett behalde den utbreiinga latin hadde i Romarriket. Det er italiensk, retoromansk, fransk, oksitansk, frankoprovensalsk, spansk, katalansk, galicisk, mirandesisk og portugisisk, og dessutan rumensk lengst i aust.

Av den ein gong store keltiske gruppa er det igjen berre mindre område med bretonsk, walisisk, skotsk-gælisk, irsk og eit gjenoppliva kornisk.

Dei germanske språka blir gjerne delte i vestgermansk, med tysk, nederlandsk, frisisk (vestfrisisk, austfrisisk (saterfrisisk) og nordfrisisk), engelsk og skotsk, og nordgermansk, med dei nordiske språka dansk, svensk, norsk, færøysk og islandsk.

Uralske språk

Den uralske språkfamilien er i Europa representert med både den finsk-ugriske og den samojediske gruppa. Den finsk-ugriske gruppa har ei vestleg finsk-permisk grein og ei austleg ugrisk grein.

I den finsk-permiske greina finn vi dei samiske, dei austersjøfinske, dei mordvinske (erzia og moksja), dei permiske språka (udmurtisk og komi) og marisk. Dei samiske språka er sørsamisk, umesamisk, pitesamisk, lulesamisk, nordsamisk, enaresamisk, skoltesamisk, akkalasamisk, kildinsamisk og tersamisk. Dei austersjøfinske språka er finsk, ludisk, kvensk, meänkieli (tornedalsfinsk), estisk, karelsk, vepsisk, votisk, ingrisk og livisk. Den ugriske greina er representert i Europa med ungarsk.

I det nordaustlege Russland blir det snakka fire samojediske språk: nganasansk, enetsisk, nenetsisk og selkupisk

Tyrkiske språk

Lengst søraust i Europa og på Kypros blir det snakka tyrkisk, som høyrer til den tyrkiske språkfamilien.

Afroasiatiske språk

På Malta blir det snakka maltesisk, som er ein vestarabisk dialekt sterkt påverka av italiensk. Maltesisk blir rekna til dei semittiske språka i den afroasiatiske språkfamilien.

Baskisk

Eit anna særmerkt språktilfelle er det baskiske språket i vest. Det viser ikkje slektskap med noko anna språk.

Kaukasiske språk

I den delen av Russland som grensar til Kaukasus og i Georgia, finn ein fleire språk som høyrer til dei tre kaukasiske språkfamiliane nordaustkaukasisk, nordvestkaukasiske og sørkaukasisk.

Til dei nordvestkaukasiske språka høyrer abasisk, abkhasisk, adygeisk, kabardinsk og ubykhisk. Det finst 31 ulike nordaustkaukasiske språk, mellom anna avarisk, lesgisk, tabasaransk, tsjetsjensk og ingusjisk. Sørkaukasisk eller kartvelsk omfattar georgisk, svanisk, lasisk og mingrelsk (megrelsk).

Språklege minoritetar i Europa

Tabellen nedanfor omfattar som hovudregel ikkje nyare innvandrargrupper som inntil relativt nyleg i ei viss utstrekking har blitt rekna som «framandarbeidarar», og heller ikkje innvandrarar frå andre verdsdelar. Hovudformålet med tabellen er å gi eit inntrykk av kor språkleg samansett Europa er, også når ein ser vekk frå desse til dels svært store gruppene.

Dei fleste medlemmene av dei ulike minoritetsgruppene snakkar nasjonalspråket i landet der dei bur, i tillegg til morsmålet sitt, og i ein del grupper er det opphavlege morsmålet i ferd med å bli fortrengt av nasjonalspråket.

Tala på minoritetsspråkbrukarar i kvart land, som er tekne frå Eberhard med fleire (2022), er høgst usikre, mellom anna på grunn av diffuse definisjonskriterium og mangelfulle data. Dette gjeld i særleg grad språka til rom, der ulike talopplysningar kan variere veldig. Russland er meint som den europeiske delen av landet.

Språk Tal Land
akkalasamisk under 5 Russland
albansk 60 000 Hellas
100 000 Italia
10 000 Serbia
32 700 Montenegro
535 700 Nord-Makedonia
aragonesisk (romansk) 8 430 Spania
armensk 5 620 Bulgaria
70 000 Frankrike
661 000 Russland
50 400 Ukraina
aromunsk (rumensk) 50 000 Albania
50 000 Hellas
50 000 Romania
aserbajdsjansk (tyrkisk) 473 000 Russland
asturiansk (romansk) 10 000 Portugal
100 000 Spania
austfrisisk 2 000 Tyskland
avarisk (nordaustkaukasisk) 715 000 Russland
balkanromani 281 000 Bulgaria
10 500 Frankrike
40 000 Hellas
5 000 Italia
7 570 Moldova
5 170 Montenegro
40 300 Nord-Makedonia
101 000 Serbia
3 500 Tyskland
baltisk romani 12 000 Belarus
360 Estland
6 700 Latvia
1 350 Litauen
13 600 Polen
usikkert Russland
basjkirsk (tyrkisk) 1 150 000 Russland
baskisk 464 000 Spania
72 000 Frankrike
belarusisk 1 660 Estland
61 600 Latvia
7 110 Litauen
26 700 Polen
174 000 Russland
56 200 Ukraina
bosnisk 172 000 Serbia
36 700 Montenegro
bretonsk 206 000 Frankrike
bulgarsk 4 100 Bosnia-Hercegovina
75 900 Hellas
41 800 Moldova
6 250 Romania
13 300 Serbia
395 000 Tyrkia
131 000 Ukraina
caló (romani) 30 000 Andorra
15 000 Frankrike
5 000 Portugal
40 000 Spania
dansk 21 700 Tyskland
elsassisk (tysk) 900 000 Frankrike
enaresamisk 300 Finland
enetsisk (samojedisk) 40 Russland
erromintxela (romani) 500 Frankrike
500 Spania
erzia (uralsk) 300 000 Russland
extremadurisk (romansk) 1 500 Portugal
200 000 Spania
fala (romansk) 8 600 Spania
finsk romani 10 000 Finland
1 650 Sverige
frankoprovensalsk 150 000 Frankrike
70 000 Italia
7 000 Sveits
fransk 116 000 Italia
gagausisk (tyrkisk) 115 000 Moldova
5 000 Bulgaria
5 920 Russland
22 800 Ukraina
galicisk 2 320 000 Spania
georgisk (sørkaukasisk) 171 000 Russland
gresk 15 200 Albania
ingrisk (uralsk) 120 Russland
ingusjisk (nordaustkaukasisk) 306 000 Russland
irsk 141 000 Irland
italiensk 829 000 Frankrike
3 760 Slovenia
jiddisk 7 000 Belarus
2 000 Latvia
nokre hundre Litauen
600 Moldova
37 Polen
640 Romania
1 680 Russland
3 000 Sverige
5 000 Tyskland
11 500 Ukraina
kabardinsk (nordvestkaukasisk) 516 000 Russland
kalmykisk (mongolsk) 80 500 Russland
karatsjaiisk-balkarsk (tyrkisk) 305 000 Russland
karelsk 25 600 Russland
karpatisk romani 6 270 Austerrike
123 000 Slovakia
3 830 Slovenia
2 710 Tsjekkia
21 300 Ukraina
katalansk 3 710 000 Spania
126 000 Frankrike
7 480 Italia
kildinsamisk 600 Russland
komi (uralsk) 220 200 Russland
korsikansk 150 000 Korsika (Frankrike)
1 000 Sardinia (Italia)
krimtatarisk 228 000 Krim (Ukraina/Russland)
kroatisk 109 000 Austerrike
554 000 Bosnia-Hercegovina
13 700 Ungarn
3 010 Montenegro
2 700 Nord-Makedonia
19 200 Serbia
72 300 Slovenia
kvensk usikkert Noreg
lesgisk (nordaustkaukasisk) 402 000 Russland
litauisk 23 100 Latvia
5 050 Polen
ludisk (uralsk) 3 000 Russland
lulesamisk 500 Noreg
1 500 Sverige
luxemburgsk 30 000 Belgia
40 000 Frankrike
23 100 Tyskland
makedonsk 4 440 Albania
1 400 Bulgaria
3 520 Kroatia
usikkert Hellas
12 700 Serbia
mari (uralsk) 512 700 Russland
meänkieli 30 000 Sverige
30 000 Finland
mirandesisk 15 000 Portugal
moksja (uralsk) 133 000 Russland
nedertysk 255 000 Nederland
1 000 Tyskland
nenetsisk (samojedisk) 21 900 Russland
nganasansk (samojedisk) 130 Russland
nordfrisisk 8 000 Tyskland
nordsamisk 20 000 Noreg
1 700 Finland
4 000 Sverige
oksitansk (romansk) 110 000 Frankrike
100 000 Italia
4 500 Monaco
3 810 Spania
ossetisk (iransk) 451 000 Russland
pitesamisk 20 Sverige
polsk 4 220 Belarus
40 400 Latvia
164 000 Litauen
33 600 Tsjekkia
867 000 Tyskland
18 700 Ukraina
retoromansk 40 000 Sveits
600 000 Italia
rumensk/moldovsk 16 900 Austerrike
5 520 Bulgaria
13 900 Ungarn
117 000 Russland
328 000 Ukraina
russisk 6 978 000 Belarus
383 000 Estland
79 200 Finland
485 000 Latvia
140 000 Litauen
264 000 Moldova
18 900 Romania
3 180 Slovakia
14 300 000 Ukraina
selkupisk (samojedisk) 1 020 Russland
serbisk 1 170 000 Bosnia-Hercegovina
60 700 Kroatia
266 000 Montenegro
25 400 Nord-Makedonia
16 800 Romania
49 500 Slovenia
sinti (romani) 28 400 Frankrike
14 000 Italia
14 400 Kroatia
1 300 Nederland
39 000 Serbia
21 000 Sveits
5 100 Tsjekkia
80 000 Tyskland
skoltesamisk 300 Finland
20 Russland
skotsk-gælisk 57 400 Storbritannia
slovakisk 24 900 Austerrike
49 800 Serbia
154 000 Tsjekkia
9 890 Ungarn
slovensk 4 090 Austerrike
133 000 Italia
9 220 Kroatia
1 720 Ungarn
sorbisk 20-30 000 Tyskland
svensk 288 000 Finland
sørsamisk 300 Noreg
300 Sverige
tatarisk (tyrkisk) 4 280 000 Russland
12 000 Belarus
2 850 Latvia
17 700 Romania
25 800 Ukraina
tersamisk 2 Russland
tsjekkisk 17 700 Austerrike
6 290 Kroatia
2 170 Romania
45 000 Serbia
35 200 Slovakia
tsjetsjensk 1 350 000 Russland
tsjuvasjisk (tyrkisk) 1 243 000 Russland
tyrkisk 606 000 Bulgaria
9 700 Hellas
21 300 Kosovo
74 200 Nord-Makedonia
25 300 Romania
146 000 Russland
tysk 50 800 Belgia
37 800 Danmark
36 000 Italia
2 990 Kroatia
26 600 Romania
118 000 Russland
2 190 Serbia
5 190 Slovakia
5 200 Slovenia
14 100 Tsjekkia
4 060 Ukraina
35 200 Ungarn
udmurtisk (uralsk) 324 000 Russland
ukrainsk 6 300 Belarus
8 010 Estland
42 300 Latvia
5 340 Litauen
107 000 Moldova
26 400 Polen
48 900 Romania
1 130 000 Russland
5 690 Slovakia
48 300 Tsjekkia
umesamisk 20 Sverige
ungarsk (uralsk) 40 600 Austerrike
10 200 Kroatia
1 260 000 Romania
243 000 Serbia
509 000 Slovakia
8 700 Slovenia
11 500 Tsjekkia
162 000 Ukraina
valakisk romani/romanés 4 000 Albania
4 000 Bosnia-Hercegovina
1 830 Bulgaria
10 000 Frankrike
1 000 Hellas
4 000 Italia
500 Noreg
1 000 Nederland
5 000 Polen
246 000 Romania
128 000 Russland
1 000 Spania
12 000 Sverige
5 000 Tyskland
54 300 Ungarn
vepsisk (uralsk) 1 640 Russland
vestflamsk 1 070 000 Belgia
30 000 Frankrike
132 000 Nederland
vestfrisisk 873 000 Nederland
votisk (uralsk) 25 Russland
walisisk 562 000 Storbritannia

Les meir i Store norske leksikon

Litteratur

  • Lombard, Alf (1996). Alle jordens språk. Oslo. Les boka.
  • Stevenson, Victor (1985). Ordenes historie. Oslo. Les boka.

Eksterne lenkjer

  • Eberhard, David M., Gary F. Simons og Charles D. Fennig (redaktørar)(2022). Ethnologue: Languages of the World. 25. utgåve. Dallas, Texas: SIL internasjonal nettversjon.

Kommentarar

Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.

Du må være logga inn for å kommentere.

eller registrer deg